ΑΡΧΑΙΑ ΙΘΩΜΗ

Προπαγάνδα είναι η άμεση παρουσίαση ενός μηνύματος με έναν συγκεκριμένο τρόπο ώστε να εξυπηρετήσει συγκεκριμένους σκοπούς.

Ετυμολογικά, προπαγάνδα σημαίνει «διάδοση μίας φιλοσοφίας ή άποψης».

 Ιστορικά, ο όρος χρησιμοποιείται ως επί το πλείστον εντός πολιτικού πλαισίου και ιδιαίτερα αναφορικά με συγκεκριμένες κινήσεις που προωθούνται από κυβερνήσεις ή πολιτικές ομάδες.

Σκοπός της προπαγάνδας είναι να αλλάξει δραστικά τις απόψεις των άλλων αντί απλώς να μεταδώσει γεγονότα.

Για παράδειγμα, η προπαγάνδα μπορεί να επιστρατευτεί προκειμένου να προϊδεάσει θετικά ή αρνητικά σε σχέση με κάποια ιδεολογική θέση, αντί να παρουσιάσει την ίδια την θέση.

Η προπαγάνδα διαφοροποιείται από την «κανονική» επικοινωνία, επειδή επιδιώκει να διαμορφώσει απόψεις με έμμεσες και συχνά δόλιες μεθόδους.

Για παράδειγμα, η προπαγάνδα συχνά μεταδίδεται με τέτοιον τρόπο ώστε να προκαλεί ισχυρά συναισθήματα και αυτό το κάνει κυρίως με το να υπονοεί παράλογες (μη ενορατικές) σχέσεις μεταξύ ιδεών.

Η επίκληση στο συναίσθημα είναι ίσως η πιο απροκάλυπτη μέθοδος προπαγάνδας, αφού υπάρχουν πολλές άλλες μέθοδοι, λιγότερο φανερές και μάλιστα δόλιες.

Για παράδειγμα, η προπαγάνδα μπορεί να διαδίδεται έμμεσα. Μπορεί να μεταδίδεται ως εύλογη προκατάληψη εντός μιας φαινομενικά ισορροπημένης και δίκαιης δημόσιας συζήτησης ή επιχειρηματολογίας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί ακόμη καλύτερα σε συνδυασμό με την μέθοδο μετάδοσης ειδήσεων των μέσων μαζικής επικοινωνίας.

Ιδού ένα υποθετικό παράδειγμα όπου υποτίθεται ότι αντιπαρατίθενται αντίθετες απόψεις: το γεράκι λέει: «Πρέπει να παραμείνουμε στην πορεία μας»• και το περιστέρι απαντά: «Ο πόλεμος απέβη καταστροφικός και απέτυχε».

Τότε το γεράκι αποκρίνεται: «Στον πόλεμο τα πράγματα σπάνια πηγαίνουν ομαλά, και δεν πρέπει να επιτρέπουμε σε ένα κώλυμα να μειώνει την αποφασιστικότητά μας».

Τότε το περιστέρι ανταπαντά: «Τα κωλύματα είναι κωλύματα και οι αποτυχίες είναι αποτυχίες».

Όπως φαίνεται από το παράδειγμα, πουθενά δεν εξετάζεται το αν ο πόλεμος είναι τελικά νόμιμος και θεμιτός. Λακωνικά, συνοπτικά και απλουστευτικά σχόλια ονομάζονται sound bites.

Όταν σε έναν δημόσιο διάλογο (που να αφορά ένα ζήτημα υπό επιχειρηματολογία που πράγματι να χρήζει διαλόγου) οι συνδιαλεγόμενοι εκφέρουν επιχειρήματά που πηγάζουν από τις ίδιες βασικές προϋποθέσεις, αλλά δίνουν την εντύπωση ότι πρεσβεύουν αντίθετες απόψεις, τότε ο διάλογος εμμέσως κατηχεί αυτές τις προκαταλήψεις ως απρόσβλητες αλήθειες, καθιστώντας τις κοινώς αποδεκτά δεδομένα για το εν λόγω ζήτημα.

Η μέθοδος της προπαγάνδας είναι επίσης βασική όσον αφορά και το τι θα σημαίνει «προπαγάνδα» σε κάθε περίπτωση.

Ένα μήνυμα δεν πρέπει να είναι απαραιτήτως ψευδές για να αποτελεί προπαγάνδα.

Στην πραγματικότητα, τα μηνύματα της σύγχρονης προπαγάνδας δεν είναι κραυγαλέα ψευδή.

Ωστόσο, ακόμη και αν το μήνυμα μεταδίδει μόνον «αληθείς» πληροφορίες, αυτές συνήθως περιέχουν φατριακούς προϊδεασμούς και δεν εκθέτουν το μήνυμα με πλήρη και ισορροπημένο τρόπο.

Ένα επιπρόσθετο χαρακτηριστικό της προπαγάνδας είναι ο μεγάλος όγκος της. Δηλαδή, ένας προπαγανδιστής μπορεί να προσπαθήσει να επηρεάσει τις γνώμες με το να κάνει το μήνυμά του να ακουστεί σε όσο περισσότερα μέρη γίνεται και όσο πιο συχνά γίνεται.

Σκοπός αυτής της προσέγγισης είναι (α) να ενισχύσει τις ιδέες του μέσω επανάληψης και (β) να καταπνίξει όλες τις εναλλακτικές ιδέες.

Στα ελληνικά, η λέξη «προπαγάνδα» φέρει έντονα αρνητική (κυρίως πολιτική) χροιά, μολονότι αυτό δεν ισχύει πάντα.

Είδη προπαγάνδας

Το modus operandi της προπαγάνδας είναι παρόμοιο με αυτό της διαφήμισης.

Για την ακρίβεια, η διαφήμιση μπορεί και να οριστεί ως προπαγάνδα υπέρ κάποιου συγκεκριμένου προϊόντος.

Η λέξη προπαγάνδα αφορά κυρίως πολιτικούς ή εθνικιστικούς σκοπούς και την προώθηση αντιστοίχων ιδεών. Η προπαγάνδα σχετίζεται επίσης με εκστρατείες πληροφόρησης από μέρους των κυβερνήσεων, οι οποίες στοχεύουν στην προώθηση ή στην αποθάρρυνση συγκεκριμένων πρακτικών (βλέπε χρήση ζωνών ασφαλείας, κάπνισμα, κλπ.).

Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, ο χαρακτήρας της προπαγάνδας παραμένει πολιτικός.

Η προπαγάνδα μπορεί να λαμβάνει χώρα με φυλλάδια, αφίσες, μέσω τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών εκπομπών ή και άλλων μέσων.

Εντός στενότερων σημειολογικών πλαισίων, ως προπαγάνδα εννοείται ένα σύνολο πληροφοριών οι οποίες είναι επίτηδες παραπλανητικές ή ψευδείς, προκειμένου να υποστηρίξουν πολιτικές σκοπιμότητες ή να προστατεύσουν τα συμφέροντα αυτών που κατέχουν την εξουσία.

Ο προπαγανδιστής επιδιώκει να μεταλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται ένα ζήτημα ή μία ορισμένη κατάσταση, ώστε οι αντιδράσεις και οι προσδοκίες του να εξυπηρετούν πλέον τα συμφέροντα της οντότητας που αντιπροσωπεύει ο προπαγανδιστής.

Ως τέτοια, η προπαγάνδα συνάδει με τη λογοκρισία, η οποία επιτυγχάνει τον ίδιο στόχο με την διαφορά ότι δεν επιδιώκει να γεμίσει την διάνοια του κοινού με «εγκεκριμένες» πληροφορίες, αλλά εμποδίζει την μετάδοση αντιμαχόμενων ιδεολογιών.

Αυτό που ξεχωρίζει την προπαγάνδα από άλλες μορφές συνηγορίας είναι ότι ο προπαγανδιστής είναι πρόθυμος να αλλάξει την άποψη του κοινού μέσω σύγχυσης και εξαπάτησης και όχι μέσω πειθούς και κατανόησης.

Επιπλέον, οι ηγέτες κάποιας οργάνωσης μπορεί να γνωρίζουν ότι οι πληροφορίες είναι μονόπλευρες ή αναληθείς, αλλά αυτό ίσως δεν ισχύει για τα μέλη της οργάνωσης που συμμετέχουν στην διάδοση της προπαγάνδας.

Σε ό,τι αφορά τις θρησκευτικές αποχρώσεις του, ο όρος «προπαγάνδα» χρησιμοποιείται ευρέως σε διαξιφισμούς αναφορικά με νέα θρησκευτικά κινήματα τόσο από τους υπερασπιστές όσο και από τους διώκτες τους. Οι τελευταίοι τα αποκαλούν σέκτες/αιρέσεις.

Οι ακτιβιστές των αντισεκταριανιστικών/αντιαιρετικών κινημάτων κατηγορούν τους ηγέτες των θεωρούμενων αιρέσεων ότι χρησιμοποιούν προπαγάνδα προκειμένου να προσηλυτίσουν οπαδούς.

Κάποιοι κοινωνιολόγοι, όπως ο Τζέφρι Χάντεν και οι επιστήμονες της CESNUR κατηγορούν το αντι-αιρετικό κίνημα, καθώς και τα πρώην μέλη αποκαλούμενων αιρέσεων, τα οποία έγιναν στεντόρειοι κριτικοί τους, ότι οι κατηγορίες τους στερούνται βάσης

Γεωργαλας  Γεώργιος

Η γενιά μας έχει παράξενη μοίρα.

Η ανθρωπότητα δείχνει νάχη ειρηνεύση κάτω από την σωφρονιστική σκιά της ατομικής βόμβας.

Ο μεγάλος θερμός πόλεμος φαίνεται απίθανος.

Και όμως. Περνούμε ολόκληρη την ζωή μας σ’ ένα χαράκωμα.

Αθέατο αλλά υπαρκτό.

Ο αιώνας μας είναι η εποχή του διαρκούς πολέμου. Αυτός ο πολέμιος είναι η θλιβερή εφεύρεσις του κόσμου μας.

Πίσω από τις ακινητοποιημένες στρατιές, τους “παγωμένους” πυραύλους, τους λιμενισμένους στόλους, απλώνεται ένα απέραντο “δεύτερο μέτωπο”.

Εκεί, μαίνεται ο συνεχής πόλεμος. Ένας πόλεμος αλλόκοτος.

Τα μέτωπά του βρίσκονται πουθενά και παντού.

Οι εχθροί δεν φορούν στολές, δεν έχουν σημαίες, δεν μιλούν διαφορετικές γλώσσες.

Συχνά, είναι ομόγλωσσοι, γείτονες, συνάδελφοι, συγγενείς.

Πεδία μαχών τα εργοστάσια, οι δρόμοι, τα σχολεία, οι αίθουσες των κινηματογράφων, τα λεωφορεία, τα καφενεία.

Στον παράδοξο αυτόν πόλεμο κύρια όπλα δεν είναι οι σφαίρες και οι οβίδες.

Τις αντικαθιστούν οι ιδέες και τα συναισθήματα. Άμεσοι στόχοι δεν είναι πολιτείες και εδαφικά σημεία.

Είναι η ψυχή και το μυαλό του ανθρώπου.
Ο κόσμος μας δεν έχει πόλεμο. Και μολαταύτα η γενιά μας δεν ζη εν ειρήνη.

Η Ιστορία της έγραψε να γίνη το πεδίο της πιο εκτεταμένης εφαρμογής ενός νέου πολέμου: του “Πολιτικού Πολέμου”. (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

Ο Έντουαρντ Μπερνέζ

 Υπήρξε μία εμβληματική μορφή της μαζικής χειραγώγησης και της προπαγάνδας στις δυτικές δημοκρατίες του 20ού αιώνα.

Υπήρξε ο ιδρυτής και ονοματοθέτης του επαγγελματικού κλάδου που είναι ευρύτερα γνωστός ως Δημόσιες Σχέσεις (Public Relations) – όνομα που επινόησε για επικοινωνιακούς λόγους, μιας και η λέξη προπαγάνδα ήταν αρνητικά φορτισμένη ήδη από τον καιρό του Α’ Παγκοσμίου πολέμου.

Η καινοτομία του ήταν ότι αξιοποίησε προπαγανδιστικά -τόσο στη διαφήμιση όσο και στην πολιτική- τις πρωτοπόρες μελέτες και παρατηρήσεις της, τότε νέας, επιστήμης της Ψυχολογίας, όσον αφορά τη συμπεριφορά της μάζας και του κοινού νου.

Σε αυτό το μικρό δοκίμιο εκτίθενται οι θεμελιώδεις αξίες, επί των οποίων οικοδομήθηκε η καταναλωτική κουλτούρα της Δύσης που έχει τις ρίζες της στα φαινόμενα που προέκυψαν από τη μαζική παραγωγή.

Η προπαγάνδα είναι κατά τον συγγραφέα το εργαλείο που πρέπει να χρησιμοποιούν οι ισχυρές ελίτ, προκειμένου να διατηρήσουν την εξουσία και τα προνόμιά τους, αλλά και το εργαλείο οργάνωσης κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας εν γένει.

Είναι πρωτίστως ένα εργαλείο για να παρακαμφθεί η δημοκρατία προς όφελος των ελίτ, νοούμενη ασφαλώς ως οποιαδήποτε πολιτική διαδικασία που στοχεύει στη συλλογική διαμόρφωση των κοινωνικοοικονομικών θεσμών, και όχι ως εύηχο λεκτικό σύμβολο κρατικής ή άλλης προπαγάνδας.

Εν προκειμένω, ο Μπερνέζ προσπαθεί να εξουδετερώσει τις όποιες λαϊκές κατακτήσεις εντός του αστικού πολιτισμού μέσω της μαζικής χειραγώγησης, χρησιμοποιώντας παράλληλα τη λέξη δημοκρατία σε κάθε ευκαιρία, προκειμένου να συνδέσει την προπαγάνδα του με τα αυθόρμητα θετικά αντανακλαστικά που, τότε ακόμα, προκαλούσε η λέξη στις μάζες.

Συγγραφέας: ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ Ν. Α

Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΜΕΣΟΝ ΒΙΑΣΜΟΥ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Όλοι οι άνθρωποι, ως μέλη της κοινωνίας, υφίστανται την επίδραση των μεθόδων της “προπαγάνδας” από την στιγμή που γεννήθηκαν.

Άλλοτε με ευνοϊκό αποτέλεσμα, άλλοτε το αντίθετο, η προπαγάνδα επιβάλλει αμφιβόλου αξίας “έξεις” που, όπως το πρόσεξε ο Αριστοτέλης γίνονται “δευτέρα φύσις” στην κοινωνική, ηθική και πολιτική συμπεριφορά και στην διαμόρφωση κοινής γνώμης, σύμφωνης με ιδιοτελή συμφέροντα.

Αν και η “λέξις” εγεννήθη το 1622 στην προσπάθεια της Εκκλησίας να διαδώσει την πίστη (Cogregatio de propagada fide) το “πράγμα” είναι τόσο αρχαίο όσο και οι ανθρώπινες κοινωνίες.

Με την πάροδο του χρόνου και την ολοένα βαθύτερη ανάλυση της ανθρώπινης ψυχολογίας οι μέθοδοι επηρεασμού και πειθούς έχουν αποκτήσει σταθερή επιστημονική θεμελίωση, αλλά και παραμένουν σκόπιμα παντελώς άγνωστοι στο πολύ κοινό.

Διότι μόνον έτσι, η επιδέξια χρήση τους από τους διαμορφωτές των διαφόρων “πιστεύω” των λαών στον ηθικό, εθνικό και πολιτικό τομέα, εξασφαλίζει την ποθητή αποτελεσματικότητα.

Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να καταστήσει τις μεθόδους γνωστές στους λαούς και μάλιστα στους νέους και νέες της κοινωνίας, για αποτελεσματική άμυνα.

Όπως ο αιών της Διαφωτίσεως, με σύνθημα το sapere aude, όπως επροτάθη από τον Kat, δηλαδή “τόλμα να έχεις αυτόνομη σκέψη”, άνοιξε νέους ορίζοντες στον ελεύθερο βίο, έτσι και σήμερα, αυτές οι μέθοδοι της προπαγάνδας που έχουν διεισδύσει σε κάθε στρώμα της κοινωνίας, πρέπει να γίνουν γνωστές στο πολύ κοινό ως βιώματα, για να προστατέψουν την ελευθερία και την δημοκρατία.

Η Προπαγάνδα, ως μέσον βιασμού των λαών, σε μία ανοικτή κοινωνία που σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πρέπει να εισαχθεί και να διδάσκεται στα σχολεία. Αν αυτό δεν γίνεται, είναι διότι δεν συμφέρει την άρχουσα τάξη των επιτηδείων.

Η ΝΑΖΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΚΑΙ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑ

Αφού έδωσαν τέλος στη δημοκρατία και μετέτρεψαν τη Γερμανία σε μονοκομματική δικτατορία, οι Ναζί ενορχήστρωσαν μια πελώρια εκστρατεία προπαγάνδας για να εξασφαλίσουν την αφοσίωση και τη συνεργασία του γερμανικού λαού.

Το Υπουργείο Προπαγάνδας των Ναζί, υπό τη διεύθυνση του Δρ. Γιόζεφ Γκέμπελς, ασκούσε έλεγχο πάνω σε κάθε μέσο μαζικής επικοινωνίας στη Γερμανία: εφημερίδες, περιοδικά, βιβλία, δημόσιες συγκεντρώσεις και συναθροίσεις, τέχνες, μουσική, κινηματογράφος και ραδιόφωνο.

Οι απόψεις που θα μπορούσαν με οποιονδήποτε τρόπο να απειλήσουν τις ναζιστικές πεποιθήσεις ή το καθεστώς υπόκειντο σε λογοκρισία ή εξαλείφονταν απ’ όλα τα μέσα.

Την άνοιξη του 1933, ναζιστικές φοιτητικές οργανώσεις με τη βοήθεια καθηγητών και βιβλιοθηκάριων συνέταξαν μεγάλες λίστες με βιβλία που, κατά την άποψή τους, δεν θα έπρεπε να διαβάζονται από Γερμανούς.

Κατόπιν, το βράδυ της 10 Μαΐου 1933, οι Ναζί έκαναν επιδρομή στις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία απ’ άκρη σ’ άκρη της Γερμανίας.

Κρατώντας πυρσούς πραγματοποίησαν βραδινές πορείες και τραγουδώντας ύμνους πέταξαν βιβλία σε μεγάλες πυρές. Τη νύχτα εκείνη κάηκαν περισσότερα από 25.000 βιβλία.

Ορισμένα ήταν έργα Εβραίων συγγραφέων, όπως του Άλμπερτ Αϊνστάιν και του Σίγκμουντ Φρόιντ.

Τα περισσότερα βιβλία ήταν γραμμένα από μη-Εβραίους συγγραφείς, μεταξύ των οποίοι ορισμένοι διάσημοι Αμερικανοί όπως ο Τζακ Λόντον, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ και ο Σίνκλερ Λιούις, οι ιδέες των οποίων απέκλιναν από αυτές των Ναζί και ως εκ τούτου δεν έπρεπε να διαβάζονται τα έργα τους.

Οι λογοκριτές των Ναζί έκαψαν επίσης τα βιβλία της Έλεν Κέλερ, η οποία είχε καταφέρει να γίνει καταξιωμένη συγγραφέας παρά το γεγονός ότι ήταν κωφή και τυφλή.

Όταν την πληροφόρησαν για το κάψιμο των βιβλίων απάντησε ως εξής: «Η τυραννία δεν μπορεί να νικήσει τη δύναμη των ιδεών».

Εκατοντάδες χιλιάδες άτομα στις Ηνωμένες Πολιτείες διαμαρτυρήθηκαν κατά του καψίματος των βιβλίων, πράξη που αποτελούσε ξεκάθαρη παραβίαση της ελευθερίας του λόγου. Συγκεντρώσεις πραγματοποιήθηκαν στη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφεια, το Σικάγο και το Σεντ Λιούις.

Τα σχολεία διαδραμάτισαν επίσης σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση των ναζιστικών ιδεών.

Ενώ οι λογοκριτές κατάργησαν μερικά βιβλία από τα σχολεία, συντάχθηκαν νέα εγχειρίδια για τη διδασκαλία της τυφλής πειθαρχίας στο κόμμα, της αγάπης για τον Χίτλερ και του αντισημιτισμού.

Μετά το σχολείο, σε συναντήσεις της Χιτλερικής Νεολαίας και του Συνδέσμου Γερμανίδων Κορασίδων τα παιδιά διδάσκονταν αφοσίωση στο ναζιστικό κόμμα.

Εντός και εκτός σχολείου, η νεολαία συμμετείχε σε εκδηλώσεις με αφορμή π.χ. τα γενέθλια του Αδόλφου Χίτλερ ή την επέτειο της ανόδου του στην εξουσία.

Βασικές ημερομηνίες

5 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1930

Ο ΙΩΣΗΦ ΓΚΕΜΠΕΛΣ ΔΙΑΚΟΠΤΕΙ ΤΗΝ ΠΡΕΜΙΕΡΑ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

Στο Βερολίνο ο Γιόζεφ Γκέμπελς, ένας από τους κορυφαίους βουλευτές του Χίτλερ και μέλη των Ταγμάτων Εφόδου (SA) διακόπτουν την πρεμιέρα της κινηματογραφικής ταινίας «Ουδέν νεώτερον από το Ανατολική Μέτωπο», που βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ.

Ναζί διαδηλωτές ρίχνουν καπνογόνα και σκόνη φτερνίσματος για να διακόψουν την προβολή. Ξυλοκοπούνται όσοι από το κοινό διαμαρτύρονται για τη διακοπή.

Το μυθιστόρημα ποτέ δεν άρεσε στους Ναζί, οι οποίοι θεωρούσαν ότι οι περιγραφές του για την σκληρότητα και τον παραλογισμό του πολέμου, ήταν «αντιγερμανικές».

Εντέλει, η ταινία απαγορεύτηκε.

Ο Ρεμάρκ μετανάστευσε στην Ελβετία το 1931, ενώ μετά την άνοδό τους στην εξουσία οι Ναζί του στέρησαν τη γερμανική υπηκοότητα το 1938.

13 ΜΑΡΤΙΟΥ 1933

Ο ΙΩΣΗΦ ΓΚΕΜΠΕΛΣ ΑΝΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΕΠΙΚΕΦΑΛΗΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ ΤΟΥ ΡΑΙΧ

Ο Γιόζεφ Γκέμπελς, ένας από τους πλέον έμπιστους συνεργάτες του Χίτλερ, διορίζεται επικεφαλής του Υπουργείου Λαϊκής Διαφώτισης και Προπαγάνδας του Ράιχ.

Αυτή η οργάνωση ήλεγχε ό,τι γραφόταν, τις εκπομπές όλων των μέσων (εφημερίδες, ραδιοφωνικά προγράμματα και κινηματογραφικές ταινίες) καθώς και τη δημόσια ψυχαγωγία και τα πολιτιστικά προγράμματα (θέατρο, τέχνες και μουσική).

Ο Γκέμπελς εμφύσησε ναζιστικές ιδέες και ρατσισμό στα μέσα.

10 ΜΑΙΟΥ 1933

Ο ΙΩΣΗΦ ΓΚΕΜΠΕΛΣ ΕΚΦΩΝΕΙ ΛΟΓΟ ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΚΑΨΙΜΑΤΟΣ ΒΙΒΛΙΩΝ ΣΤΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟ

Σαράντα χιλιάδες άτομα συγκεντρώθηκαν για να ακούσουν την ομιλία του Γερμανού υπουργού προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς στην Πλατεία Όπερας του Βερολίνου.

Ο Γκέμπελς καταδίκασε τα έργα που είχαν γραφτεί από Εβραίους, φιλελευθέρους, αριστεριστές, ειρηνιστές, αλλοδαπούς και άλλους ως «αντιγερμανικά». Ναζιστές φοιτητές ξεκίνησαν να καίνε βιβλία.

Οι βιβλιοθήκες όλης της Γερμανίας εκκαθαρίστηκαν από τα «λογοκριμένα» βιβλία.

Ο Γκέμπελς διακήρυξε την «κάθαρση του γερμανικού πνεύματος».

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως η προπαγάνδα είναι συνυφασμένη με την καθημερινότητα, μασκαρεμένη έντεχνα σε κάθε περίσταση ή έκφανσή της που ξεγελά και τον πλέον καχύποπτο.

Φορώντας δεκάδες προσωπεία, συχνά φαίνεται να υφίσταται ως αναγκαίο κακό ή και αθώα πλάνη.

Η προπαγάνδα υπάρχει παντού, από την καθημερινή επικοινωνία μεταξύ μας, τα ΜΜΕ, τις διαφημίσεις, τα κουτσομπολιά, το εμπόριο, κοκ… Συχνά είναι δύσκολο να τη διακρίνει κανείς, αφού για να κατανοήσεις τη προπαγάνδα, πρέπει πρώτα να εντοπίσεις το στόχο που εξυπηρετεί.

Η προπαγάνδα είναι ίσως το κυρίαρχο όπλο των κυβερνήσεων.

Ενώ η γνώμη του λαού φαινομενικά δεν έχει καμία σημασία, όσο καταπιεστικό και αν είναι ένα καθεστώς, πρέπει να φροντίζει να καλλιεργεί τις συνειδήσεις προς το συμφέρον του, όποιο κι αν είναι αυτό.

Όσο ανίσχυρος κι αν φαίνεται ο λαός, όλοι οι άρχοντες συμφωνούν πως ο λαός είναι κάτι που οι εξουσιαστές πρέπει να φοβούνται.

Φωνή λαού, οργή Θεού λέει η παράδοσή μας, και είναι κάτι που ακόμα και ο Χίτλερ παραδέχτηκε.

Γι αυτό και ίδρυσε το υπουργείο Δημόσιου Διαφωτισμού και Προπαγάνδας, αρχηγός του οποίου διετέλεσε ο μαέστρος της προπαγάνδας Δόκτωρ Γιόζεφ Γκαίμπελς.

Η προπαγάνδα του Χίτλερ, του εξασφάλισε την υποστήριξη του λαού του, την εσωτερική ασφάλεια και σταθερότητα προκειμένου να εξαπολύσει την επίθεση προς την Ευρώπη.

Αλλά ας μην πηγαίνουμε μακριά. Στην αρχαία Αθήνα, η εκκλησία του δήμου ήταν η κυριότερη δημοκρατική συνέλευση.

Από εκεί παίρνανε σημαντικές αποφάσεις για εσωτερικά και εξωτερικά ζητήματα, με την ψήφο των αθηναίων πολιτών να ασκεί την απόλυτη εξουσία.

Βέβαια, για να παρθεί μια απόφαση, τον πρώτο λόγο είχαν οι ρήτορες, που απήγγειλαν λόγους προκειμένου να πείσουν το λαό να πάρει την απόφαση που συνέφερε τους ίδιους τους ρήτορες ή τους “εργοδότες” τους.

Ο στόχος τους ήταν να κερδίσουν με το μέρος τους την κοινή γνώμη και τελικά να κερδίσουν το εκάστοτε ψήφισμα.

Βέβαια η δημαγωγία ήταν μέγιστο παράπτωμα, αλλά βλέπετε οι ισορροπίες μεταξύ δημαγωγίας και καθοδήγησης είναι πολύ λεπτές.

Η ανάγκη της προπαγάνδας λοιπόν έχει ανακαλυφθεί χιλιάδες χρόνια τώρα.

Σήμερα όμως, πρόκειται για μια τέχνη που έχει εξελιχθεί πολύ, αφού πολλοί τομείς της τεχνολογίας και των επιστημών έχουν συμβάλλει σε αυτή την εξέλιξη.

Με τη μαζική είσοδο των τηλεοράσεων και του ραδιοφώνου στα σπίτια του κόσμου, έγινε κατανοητό πως για να χειραγωγήσεις ένα λαό, δε χρειάζεται να τον τρομοκρατείς με όπλα, στρατό και αστυνομία.

Μπορείς, αντίθετα να πλάσεις την πραγματικότητά του, όπως εσύ επιθυμείς, και να τον καθοδηγήσεις σε ό,τι συμπέρασμα θέλεις.

Ο άνθρωπος είναι ικανός να πιστέψει το οτιδήποτε, αρκεί να του το θέσεις με έξυπνο τρόπο.

Πάνω απ’ όλα, δε χρειάζεται να λες την αλήθεια, παρά μόνο να ντύσεις όμορφα το ψέμα.

Οι τρόποι με τους οποίους ασκείς προπαγάνδα δεν απέχουν πολύ από όλα εκείνα που μας μάθαιναν στο σχολείο και δεν είναι άλλοι από τους τρόπους πειθούς.

Κυρίαρχο ρόλο παίζουν η επίκληση στο συναίσθημα, η επίθεση στο ήθος του αντιπάλου και η επίκληση στην αυθεντία.

Πάνω απ’ όλα, αυτό για το οποίο θες να προπαγανδίσεις, δε χρειάζεται να είναι αλήθεια.

Τα επιχειρήματα δε χρειάζονται να είναι ορθά, ούτε απαραίτητα λογικά.

Πρέπει όμως να φαίνονται έτσι και να προκαλούν τις εντυπώσεις.

Για την προπαγάνδα χρησιμοποιούνται πολλά “εργαλεία” που μας προσφέρει η τεχνολογία και η επιστήμη.

Από ψυχολογικά τρικ μέχρι μοντάζ, οι μαέστροι της προπαγάνδας δεν αφήνουν τίποτα να πάει ανεκμετάλλευτο.

Θα μπορούσα να γράφω μέρες για τα εργαλεία και τα όπλα της προπαγάνδας, δεν θα το κάνω όμως αφού δεν είμαι και κανένας ειδικός. Θα μιλήσω για άλλες δύο μεθόδους που νομίζω ενδιαφέρουν πολλούς.

Την ταύτιση και τη συνοχή. Αν ποτέ έχεις ακούσει για το “μέσο άνθρωπο” στη προσπάθεια κάποιου να σε πείσει ή έχεις δει εικόνες όμορφων και πετυχημένων στις διαφημίσεις, τότε κάποιος έχει χρησιμοποιήσει αυτές τις μεθόδους πάνω σου.

Η ταύτιση μπορεί να περιλαμβάνει την παρουσίαση ενός ατόμου στο οποίο μοιάζεις, το οποίο το θεωρείς αντιπροσωπευτικό ή στο οποίο θέλεις να μοιάσεις.

Εδώ, οι “μαρτυρίες” είναι αρκετά ισχυρό εργαλείο: βλέπεις συνέντευξη κάποιου “μέσου ανθρώπου” να λέει πόσο συμφωνεί με το Χ ή πόσο υπέροχο είναι το Ψ προϊόν.

Ή, δεν θα μπορούσαν να μην αναφέρω τους δημοσιογραφίσκους στις ουρές των ΑΤΜ που ψάχνανε τα “καλά” σχόλια την περίοδο των capital control και έτυχε να ρωτήσουν έναν κύριο που είχε αντίθετες απόψεις από την προπαγάνδα των ΜΜΕ.

Όσοι καταλάβατε σε ποιό περιστατικό αναφέρομαι, θα θυμάστε τον δημοσιογράφο να σπρώχνει τον παππού για να μη συνεχίσει να μιλάει στην κάμερα…

Η συνοχή έχει τη βάση της στο ότι κανείς σε μία ομάδα, ή ένα κοινωνικό σύνολο, δε θέλει να διαφέρει από φόβο ότι δεν θα είναι αποδεκτός.

Αν πείσεις τον άλλον ότι οι απόψεις του δεν είναι αποδεκτές, τότε είναι πολύ πιθανότερο να συμφωνήσει με απόψεις του συνόλου ανεξαρτήτως πόσο παράλογες είναι αυτές.

Κάποιοι σίγουρα γνωρίζετε για το πείραμα του αμερικάνου ψυχολόγου  J. E. Asch, πείραμα που επαληθεύει τον παραπάνω συλλογισμό: Ο Asch, λοιπόν, έδειξε σε έξι πρόσωπα μια γραμμή ορισμένου μήκους και τους ζήτησε να βρουν την αντίστοιχη τους, ανάμεσα σε τρεις άλλες που είχαν κι αυτές παρουσιαστεί στον πίνακα.

Από τις τρεις επιλογές που είχαν η σωστή ήταν ολοφάνερα σωστή, αφού οι άλλες δύο ήταν αρκετά μικρότερες. Οι πέντε από τους έξι «εθελοντές» όμως, ήταν υπάλληλοι του επιστήμονα.

Σε αυτούς είχε δοθεί η εντολή να διαλέξουν ομόφωνα, χωρίς να δείξουν καμία αμφιβολία, μία λάθος γραμμή.

Οι πέντε υπάλληλοι «διάλεγαν» πρώτοι και μετά, αφού είχε ακούσει τους προηγούμενους, ήταν η σειρά του αληθινού πειραματόζωου να διαλέξει.

Τα περισσότερα από τα υποκείμενα του πειράματος, ενώ έβλεπαν ότι η γραμμή που είχαν διαλέξει οι προηγούμενοι ήταν λάθος, επέλεγαν την ίδια –τη λάθος!

Και το πιο περίεργο, ίσως το πιο σημαντικό, είναι ότι μόλις το υποκείμενο μάθαινε τη συνομωσία δεν παραδεχόταν ότι διάλεξε τη λανθασμένη γραμμή υποκύπτοντας στην πίεση της… «κοινής γνώμης», αλλά ότι ήταν δικό του λάθος, αβλεψία, ανοησία, κακή εκτίμηση.

Η προπαγάνδα λοιπόν, μπορεί να χρησιμοποιήσει με μεγάλη επιτυχία τις πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς προς το συμφέρον του στόχου που εξυπηρετεί: Αρκεί να πείσεις την πλειοψηφία, και αυτή με τη σειρά της θα παρασύρει και τους υπόλοιπους.

Αλλά, ξέρετε, η προπαγάνδα μπορεί να είναι τόσο καλοσχεδιασμένη, που δε χρειάζεται καν να καταφύγει στο ψέμα: Ακόμα καλύτερα αποτελέσματα από το ψέμα -που ούτως ή άλλως μπορεί να αποκαλυφθεί και να οδηγήσει την προπαγάνδα σε ναυάγιο- εγγυάται η χρήση της παραποιημένης-μισής αλήθειας, ή η προβολή ενός μεμονωμένου γεγονότος προκειμένου να προκύψει ένα γενικό συμπέρασμα.

Επίσης η χρήση μεμονωμένων γεγονότων τα οποία προβάλλονται αλλεπάλληλα σαν καταιγισμό ειδήσεων, προσφέρουν ένα αποτέλεσμα, στο οποίο δημιουργείς μια εντύπωση που βεβαίως δεν προέρχεται από ψεύδη, αλλά δεν αποκαλύπτει και την πραγματική κατάσταση που ίσως να επικρατεί.

Έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με το “πού εστιάζουν οι κάμερες”.

Στο σύγχρονο κόσμο η προπαγάνδα είναι κυρίαρχο συστατικό της καθημερινότητας. Εντοπίζεται εύκολα ή δύσκολα παντού.

Δε θα ξεχάσω την αποτυχημένη προσπάθεια των ΜΜΕ να πείσουν τον κόσμο στο ΝΑΙ του δημοψηφίσματος. Αυτό είναι ένα παράδειγμα άτεχνης, πανικοβλημένης, κακής προπαγάνδας.

Ακόμα και εκπομπές που έχουν σκοπό να αποκαλύψουν προπαγάνδες ή συνωμοσίες (βλέπε Zeitgeist), είναι και αυτές ουσιαστικά προϊόντα προπαγάνδας.

Ο σκοπός, λένε, αγιάζει τα μέσα. Πολλές φορές μπορούμε να πούμε πως η προπαγάνδα δεν είναι “μόνο καλή ή μόνο κακή”.

Το βασικότερο είναι να τη διακρίνουμε όσο ευκολότερα και γρηγορότερα μπορούμε και πάνω απ’ όλα να κατανοήσουμε το στόχο της.

Και όταν σαν φερέφωνα, γιατί συνήθως αυτό είμαστε, την αναπαράγουμε, ας γνωρίζουμε τουλάχιστον ποιανού συμφέροντα εξυπηρετούμε.

Τα δικά μας, μάλλον ποτέ.

Διογένης

ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ – ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ – ΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ – ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ – Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ – Η ΤΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΑΛΑΜΙΟΥ – Η ΠΛΥΣΗ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ – Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΥΠΟΒΟΛΗΣ – Η ΑΝΤΙΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ – ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ – Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ – ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ – ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ – ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

ΠΛΑΤΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ