ΑΡΧΑΙΑ ΙΘΩΜΗ

Tο νέο βιβλίο ιστορίας της Μαρίας Ρεπούση (αποσπάσματα)

1.Τον Απρίλιο του 1821, ένας Ιεροδιάκονος από τη Μουσουνίτσα Φωκίδας, ονόματι Αθανάσιος Διάκος, ζήτησε από τον Ομέρ Βρυώνη, έναν Τουρκαλβανό Στρατιωτικό Διοικητή, να ..πληρώσει διόδια προκειμένου να του επιτρέψει να περάσει με το ασκέρι του από τη γέφυρα της Αλαμάνας, του Σπερχειού ποταμού.

Ο Ομέρ Βρυώνης δεν δέχτηκε, ισχυριζόμενος ότι δεν υπήρχε φιρμάνι που να επιβάλλει διόδια στο οδικό δίκτυο της Ελλάδας.

Ο Διάκος όμως επέμενε, έγινε μάχη, οι Τούρκοι νίκησαν και ο Διάκος πιάστηκε αιχμάλωτος.

Τότε, ο Ομέρ Βρυώνης έδωσε διαταγή στους στρατιώτες του να θανατώσουν τον Διάκο, αλλά όσο γίνεται πιό ανώδυνα.

Εξ ού και το: ʽʽΤον Διάκο τον σουβλίζανε κι αυτός χαμογελούσε.ʼʼ

2. Το έτος 1826, στο Μεσολόγγι, στη διάρκεια ενός εορταστικού τριημέρου έγινε ένα τραγικό δυστύχημα.

Κατά την μαζική έξοδο των κατοίκων από την πόλη, πολλοί απʼ αυτούς ποδοπατήθηκαν μέχρι θανάτου εξαιτίας ενός μεγάλου μποτιλιαρίσματος που συνέβη επειδή ένας αμελής Τούρκος υπάλληλος δεν άνοιξε και το δεύτερο φύλλο της θύρας εξόδου της πόλης.

Δηλαδή, κάτι ανάλογο μʼ αυτό που συνέβη το 1981 στη θύρα 7 του Ολυμπιακού!!!!!

3. Επίσης, είναι αναληθές ότι κατά την περίοδο της Τουρκικής Κυριαρχίας υπήρχαν Κρυφά Σχολειά.

 Αντίθετα, ο Σουλτάνος ανέθεσε την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας στην Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία ίδρυσε πολλά Σχολεία.

Τα πιό ονομαστά κτίστηκαν σε χαράδρες, πάνω σε γκρεμούς, με κριτήριο την καταπληκτική θέα.

Τα παιδιά, εκτός από την Ελληνική γλώσσα διδάσκονταν, σύμφωνα με το πρόγραμμα που εκπόνησε το Σουλτανικό Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αρχαία Ελληνικά (τότε δεν ήταν Νεκρή Γλώσσα), και Θρησκευτικά.

4. Λόγω της κακής εκπαίδευσης που υπήρξε κατά την προηγούμενη περίοδο (επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), πολλοί έστελναν τα παιδιά τους για σπουδές στη Δύση.

Όταν όμως κυριάρχησαν οι Οθωμανοί, η Τουρκική Διοίκηση οργάνωσε πολλά Κολλέγια Ανώτερης και Ανώτατης Εκπαίδευσης, οι απόφοιτοι των οποίων έβρισκαν αμέσως δουλειά. Έτσι, πολλοί Έλληνες έστελναν τα παιδιά τους στα Κολλέγια αυτά για να κάνουν καριέρα στο Τουρκικό Δημόσιο.

 Οι απόφοιτοί τους ονομάζονταν Γενίτσαροι.

…………..

Κείμενα κατά των Εθνικών επαναστάσεων των Ελλήνων

«…ἄνθρωπόν σου σιδηροδέσμιον νὰ τὸν ἐξαποστέλλῃς πρὸς ἡμᾶς ἐνταῦθα εἰς βασιλεύουσαν χωρὶς ἀναβολὴν ἢ ἀπροσεξίαν σου ὄντας βέβαιος ὅτι ἂν εἰς κανένα μέρος τῆς ἐπαρχίας σου περιέρχηται τοιοῦτος καλόγηρος καὶ δὲν τὸν πιάσῃ ἡ ἱερωσύνη σου, τότε ἀπροκριματίστως θέλεις πάθει ὅσα μήτε στοχάζεσαι, διὰ τὴν ἀμέλειάν σου ταύτην, χωρὶς κανένα ἔλεος, καὶ θέλεις μετανοεῖ ἀνωφελῶς.»

Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Προκόπιος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.

Ὁ Καισαρείας Γρηγόριος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.

 Ὁ Ἐφέσου Σαμουὴλκαὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός. Ὁ Ἡρακλείας Μεθόδιος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.

Ὁ Κυζίκου Ἀγάπιος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.Ὁ Νικομηδείας Γεράσιμος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.Ὁ Χαλκηδόνος Παρθένιος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.

Ὁ Δέρκων Ἀνανίας καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.

Ὁ Τυρνάβου Καλλίνικος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.

Ὁ Ἄρτης Μακάριος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.Ὁ Ἰωαννίνων Μακάριος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.»

Ἐπιστολὴ δεύτερη«Προκόπιος ἐλέῳ θεοῦ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ῥώμης καὶ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης.» Ἱερώτατε μητροπολῖτα Παροναξίας, ὑπέρτιμε καὶ ἔξαρχε παντὸς Αἰγαίου Πελάγους, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητὲ ἀδελφὲ καὶ συλλειτουργὲ τῆς ἡμῶν μετριότητος, κὺρ Νεόφυτε, χάρις εἴη σοι καὶ εἰρήνη παρὰ Θεοῦ.

Νὰ περιεργάζεσαι μήπως ἐκ μέρους τῶν πολεμίων προχωρέσῃ εἰς τοὺς αὐτόθι χριστιανοὺς ἐπαρχιώτας σου ἐγγράφως ἢ ἀγράφως κανένα ζιζάνιον, καὶ ἂν φανῇ κανένα τοιοῦτον, εὐθὺς καὶ χωρίς τινος ἀναβολῆς καιροῦ νὰ πιάνῃς τὸν τοιοῦτον κακὸν ἄνθρωπον, καὶ τὰ τοιαῦτα ἐξωλέστατα γράμματα, μὲ εἴδησιν τῶν αὐτόθι ζαμπητάδων (=Τούρκων χωροφυλάκων).»

Γράφοντες πρὸς ἡμᾶς ἐν τάχει καὶ ἀσφαλῶς τὰ περὶ τῆς ὑποθέσεως ταύτης, καὶ προσέτι εἰς ὁποῖον μέρος τῆς ἐπαρχίας σου εὕρῃς κανένα καλόγηρον ἀφανῆ καὶ ἀγνώριστον πόθεν εἶναι καὶ διατί περιέρχεται, καὶ χωρὶς νὰ ἔχῃ εἰς χεῖρας του ἢ ἡμέτερα ἢ ἀρχιερατικὰ γράμματα, εὐθὺς κατὰ τὸν προσταλέντα σοι πέρυσι ὑψηλὸν βασιλικὸν προσκυνη τὸν ὁρισμόν, νὰ τὸν πιάνῃς καὶ σιδηροδέσμιον ἀσφαλῶς νὰ τὸν ἐξαποστέλλῃς ἐνταῦθα εἰς Κωνσταντινούπολιν μὲ ἄνθρωπόν σου πρὸς ἡμᾶς, διὰ γράμματός σου δηλωτικοῦ τῆς κακίας του, διὰ νὰ τὸν ἐμφανίσωμεν καὶ τὸν ἐγχειρίσωμεν εἰς ὑψηλὴν Πόρταν». Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Προκόπιος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός… κλπ.»

Ἐπιστολὴ τρίτη«Νεόφυτος ἐλέῳ Θεοῦ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ῥώμης καὶ Οἰκουμενικὸς πατριάρχης.» Ἱερώτατε μητροπολῖτα Παροναξίας, ὑπέρτιμε καὶ ἔξαρχε παντὸς Αἰγαίου πελάγους, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητὲ ἀδελφὲ καὶ συλλειτουργὲ τῆς ἡμῶν μετριότητος, κὺρ Νεόφυτε, καὶ ἐντιμότατοι κληρικοί, εὐλαβέστατοι ἱερεῖς, χρήσιμοι γέροντες καὶ προεστῶτες καὶ λοιποὶ ἁπαξάπαντες εὐλογημένοι χριστιανοὶ τῆς ἐπαρχίας ταύτης, τέκνα ἡμῶν ἐν Κυρίῳ ἀγαπητά, χάρις εἴη ὑμῖν ἅπασι καὶ εἰρήνη παρὰ Θεοῦ καὶ παρ’ ἡμῶν εὐχή, εὐλογία καὶ συγχώρησις.

ὁμοῦ μὲ τὴν ἄδειαν τῆς πατριαρχείας μας ἔχοντες χρέος ἀπαραίτητον τὸ πρὸς τοὺς πολυχρονίους αὐθέντας μας (=Σουλτάνους)σαδακάτι, ἐγράψαμέν σοι σφοδρῶς περὶ τῶν ἀνωτέρω κα-θὼς καὶ εἰς ὅλους τοὺς ἀρχιερεῖς πλατύτερον καὶ διεξοδικώτερον, μὲ τὸ νὰ ἠκούσαμεν ἤδη ὅτι εἰς τὰ αὐτόθι περιέρχονται μερικὰ κουρσαρικὰ πλοῖα ἐχθρῶν τῆς κραταιᾶς βασιλείας καὶ ἀητήττου· διὰ τοῦτο καὶ αὖθις γράφοντες διὰ τῆς παρούσης ἡμετέρας πατριαρχικῆς καὶ συνοδικῆς ἐπιστολῆς ἐντελλόμεθα ἡ ἀρχιερωσύνη σου μὲ ἀδιάκοπον ἀγρυπνίαν νὰ περιεργάζησαι, νὰ ἐρευνᾷς καὶ νὰ ἐξετάζῃς ἐμμέσως καὶ ἀμέσως κρυφίως καὶ φανερῶς ὁποὺ νὰ μὴν τύχῃ καὶ κανένας τῶν ἐπαρχιωτῶν σου δελεαζόμενος μόνον καὶ μόνον ἀπὸ αἰσχροκέρδειαν, ὑπάγῃ εἰς τὴν δούλευσιν τῶν ῥηθέντων ἐχθρικῶν πλοίων (1) ἢ μήπως ἐκ μέρους τῶν πολεμίων προσχωρήσῃ εἰς τοὺς αὐτόθι ἐπαρχιώτας σου χριστιανοὺς ἐγγράφως ἢ ἀγράφως κανένα ζιζάνιον ἢ ἐν συντόμῳ ἀκολουθήσῃ κανένα τι ἐναντίον τῆς ὑψηλῆς θελήσεως τῶν πολυχρονίων αὐθεντῶν μας καὶ ἐρευνῶντας περὶ τούτου μὲ λεπτομερῆ ἀκρίβειαν νὰ ἐξετάζῃς ἐπιμελῶς νὰ μὴν τύχῃ, ὃ μὴ γένοιτο, καὶ προσχωρήσῃ κανένας μὲ τρόπον μετασχηματισμένον ἢ ἄλλως πως ἐπὶ ματαίῳ σκοπῷ τοῦ νὰ ἀπατήσῃ καὶ νὰ δελεάσῃ τάχα κανένα τῶν πιστῶν χριστιανῶν ἢ καὶ ἂν φανῇ κανένας τοιοῦτος, εὐθὺς καὶ χωρὶς ἀναβολὴν καιροῦ νὰ πιάνης τὸν τοιοῦτον μάταιον ἄνθρωπον,καὶ τὰ τοιαῦτα ἄκαρπα γράμματα, γράφοντας πρὸς ἡμᾶς ἐν τάχει καὶ ἀσφαλῶς περὶ τῆς ὑποθέσεως ταύτης· εἰ καὶ προσέτι, εἰς ὁποῖον μέρος τῆς ἐπαρχίας του εὕρῃς κανένα καλόγηρον ἀφανῆ καὶ ἀγνώριστον, μὴ ἔχοντα εἰς χεῖρας του ἡμέτερα πατριαρχικὰ γράμματα συστατικὰ ἢ δηλωτικὰ τῆς αἰτίας διὰ τὴν ὁποίαν περιφέρεται εἰς τὰ αὐτόθι, εὐθὺς.»

1. Ἐννοεῖ τὸν Ρωσσικὸ στόλο, ποὺ εἶχε ὡς βάση του τὴν Πάρο.

2. Στὸ στόλο αὐτὸν ὑπηρετοῦσε ὡς ἀξιωματικὸς ὁ Λάμπρος Κατσώνης, ὁ ὁποῖος τὸ 1789 ἡγήθηκε ἀπελευθερωτικοῦ κινήματος ὡς στόλαρχος στὸ Αἰγαῖο.

«…κατὰ τὸν πρὸ δύο χρόνων προσταλέντα σοι ὑψηλὸν βασιλικὸν προσκυνητὸν ὁρισμόν, νὰ τὸν πιάνῃς καὶ σιδηροδέσμιον νὰ τὸν ἐξαποστέλλῃς ἀσφαλῶς εἰς Κωνσταντινούπολιν μὲ γιασακτζῆν σου, ἢ ἄνθρωπόν σου, γράφοντας πρὸς ἡμᾶς εἰς πλάτος περὶ αὐτοῦ, ὁποὺ νὰ τὸν ἐμφανίζωμεν καὶ νὰ τὸν ἐγχειρίζωμεν καὶ ἡμεῖς εἰς τὴν ὑψηλὴν Πόρταν·

καὶ ἁπλῶς εἰπεῖν νὰ προσέχῃς καλῶς ὅπου ἂν τύχῃ καὶ ἤθελεν ἀκολουθήσει καμμία ὁποιαδήποτε ὑπόθεσις εἰς τὰ αὐτόθι, ὅπου πρέπει νὰ ἀναφερθῇ εἰς τὴν ὑψηλὴν Πόρταν ἀμέσως κατὰ τὸ δουλικόν σου χρεωστούμενον σαδακάτι νὰ τὴν φανερώσῃς πρὸς ἡμᾶς διὰ γράμματός σου, ὁποὺ καὶ ἡμεῖς νὰτὸ ἀναφέρωμεν πρὸς τοὺς πολυχρονίους ἡμῶν αὐθέντας· εἰ καὶ ἂν τυχὸν ἤθελεν εὑρεθῆ κανένας ὁπού, ὃ μὴ γένοιτο, ἐκτρεπόμενος τῆς εὐθείας ὁδοῦ καὶ τῆς ἀπαιτουμένης πίστεως, ἤθελε φερθῆ ἀγνωμόνως, εἰ καὶ ἐπιχειρισθῇ κανένα τι ἐναντίον τῆς ὑψηλῆς βουλῆς καὶ θελήσεως ὁ τοιοῦτος ἀπροκριματίστως θέλει παιδευθῆ μὲ ὅλην τὴν προσήκουσαν παιδείαν, ὡς ὑπεύθυνος καὶ παραβάτης καὶ αὐτῶν τῶν θείων

ἐντολῶν·

» Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτος καὶ ἐν Χριστῷ ἀδελφός.» (κ.λπ.)

Ἐπιστολὴ τέταρτη

• «Νεόφυτος ἐλέῳ Θεοῦ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ῥώμης καὶ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης.» Ἱερώτατε μητροπολῖτα Παροναξίας, ὑπέρτιμε καὶ ἔξαρχε παντὸς Αἰγαίου πελάγους, ἐν ἁγίῳ Πνεύματι ἀγαπητὲ ἀδελφὲ καὶ συλλειτουργὲ τῆς ἡμῶν μετριότητος, κὺρ Νεόφυτε, καὶ ἐντιμότατοι κληρικοὶ.

Διὸ ὀφείλομεν πάντες νὰ πειθαρχῶμεν καὶ νὰ ὑποτασώμεθα καὶ ὅσαις δυνάμεσι νὰ δουλεύωμεν πιστῶς καὶ τῆς χρείας καλούσης νὰ ἐκχέωμεν τὸ ἴδιον αἷμα καὶ τοιούτου ὄντος τοῦ χριστιανικοῦ ἐπαγγέλματος, ἔχετε χρέος νὰ ἐπαγρυπνῆτε ἀεί, μήποτε περιέρχωνται λεληθότως εἰς τὰ αὐτόθι ἀγνώριστοι, ἐν σχήματι καλογήρων μὴ ἐχόντων ὅλως συστατικὰ ἀρχιερατικὰ γράμματα τῶν μερῶν ἐκείνων, ἀφ’ ὧν ἀνεχώρησαν, ἢ ἄλλοι ὑποκρινόμενοι ὅτι εἰσὶ ἰατροὶ καὶ ἔμποροι, ὑποσπείροντες λόγους δολίους καὶ ἐναντίους τῇ ἀμωμήτῳ ἡμῶν πίστει, καὶ τῇ ὀφειλομένη ὑποταγῇ πρὸς τὸ ἐπικείμενον ἡμῖν ὑψηλὸν καὶ κραταιὸν δοβλέτι καὶ ἔχοντες μεθ’ἑαυτῶν ἐντετυπωμένα ἔγγραφα καὶ ἄλλα ἐξωλέστατα βιβλίδια διερεθίζοντες παρακινῶσι τοὺς εὐήθεις καὶ ἁπλουστέρους τῶν χριστιανῶν, δελεάζοντες ἐκείνους διὰ νὰ κατακρημνίσωσι καὶ νὰ φέρωσιν εἰς τὴν ἑαυτῶν ἀπώλειαν, ἐξομοιοῦντες ἑαυτοῖς ἀντάρτας καὶ ἀποστάτας. Τῶν τοιούτων τοίνυν τὰ θολερὰ νάματα ὡς ψυχοφθόρα, ὡς κόλασιν αἰώνιον προξενοῦντα, νὰ ἀποφεύγετε καὶ νὰ βδελύττεσθε· “πᾶς γὰρ ὁ ἀντιτασσόμενος τῇ ἐξουσίᾳ τῇ τοῦ Θεοῦ διαταγῇ ἀνθέστηκεν, οἱ δὲ ἀνθεστηκότες ἑαυτοῖς κρῖμα λήψονται καὶ τιμωρίαν ἀτελεύτητον”, τοὺς ὁπωσδήποτε δὲ φωραθέντας τοιούτους ἀπατεῶνας καὶ δολίους καὶ ὑποσπείροντας λόγους ἀνταρσίας ἢ ἐντετυπωμένα ἔγγραφα, καὶ ἄλλα κατὰ τὴν πονηρὰν αὐτῶν ἐπίνοιαν ἐξωλέστατα βιβλιάρια, νὰ φροντίζητε εἰς τὸ νὰ κρατῶν-ται καὶ νὰ καθυποβάλλωνται εἰς εἱρκτὰς καὶ φυλακάς , καὶ νὰ μένωσι περιωρισμένοι ἐν τηρήσει δημοσίᾳ καὶ ἀμέσως νὰ ἀναγγείλητε ὑμῖν ἐν ἀληθείαις, διὰ κοινῆς ἐνυπογράφου ἀναφορᾶς,δηλοποιοῦντες τὸ δρᾶμα(= σύλληψη)τῶν τοιούτων ἐξωλεστάτων, καὶ τὰ ὀνόματα αὐτῶν, διὰ νὰ ἀναφέρωμεν καὶ ἡμεῖς κατ’ ὀφειλὴν ἀπαραίτητον τοῖς πολυχρονίοις καὶ εὐμενεστάτοις ὑμῶν αὐθένταις· ἔργον ἔχοντες μετὰ σπουδῆς καὶ προσο-χῆς μεγάλης, ἵνα μή τις ἀπατηθῇ ἐκ τῶν τοιούτων, ἐπειδὴ ὅσοι ἔφθασαν νὰ δελεασθῶσιν ἐξ ἀβουλίας ἢ ἀπροσεξίας περιέπεσον εἰς τὰ βάραθρα τῆς ἀπωλείας καὶ ἔπαθον οὐ μόνον σωματικῶς ἀλλὰ καὶ ψυχικῶς, καὶ οὔκ ἐστιν ἐκείνοις παρὰ Θεοῦ ἱλασμὸς καὶ σωτηρία.

» Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Νεόφυτος

Ὁ ἀφορισμὸς τῶν Ἑλλήνων ἀρματολῶν τὸ 1805

Τὸ συνοδικὸ αὐτὸ ἀφοριστικὸ τοῦ πατριάρχη Καλλινίκου ἔχει ἡμερομηνία αωε΄ (1805), Ὀκτωβρίου κε΄ (25). ]

• «Καλλίνικος ἐλέῳ Θεοῦ Ἀρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ῥώμης καὶ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης.» Θεοφιλέστατε ἀρχιεπίσκοπε Δημητζάνης, ἐν ἁγίο Πνεύματι ἀγαπητὲ ἀδελφὲ καὶ συλλειτουργὲ τῆς ἡμῶν μετριότητος, κὺρ Φιλόθεε, καὶ ἐντιμότατοι κληρικοί, εὐλαβέστατοι ἱερεῖς καὶ τίμιοι προεστῶτες καὶ δημογέροντες καὶ κοτζαμπασίδες καὶ πρόκριτοι καὶ λοιποὶ ἁπαξάπαντες εὐλογημένοι χριστιανοὶ τῆς ἐπαρχίας ταύτης, τέκνα ἐν Κυρίῳ ἡμῶν ἀγαπητά, χάρις εἴη ὑμῖν καὶ εἰρήνη παρὰ Θεοῦ.

 Ἡ κραταιοτάτη καὶ εὐεργετικωτάτη εἰς ἡμᾶς βασιλεία, τὸ δικαιότατον καὶ πολυχρονιώτατον δοβλέτι, μὲ τὸ νὰ προνοῆται πάντοτε διὰ τὴν ἡσυχίαν καὶ καλὴν κατάστασιν ὅλων τῶν ὑπηκόων καὶ πιστῶν ῥαγιάδων, ὅπου εἶναι ὑποκείμενοι εἰς τὴν βασιλικήν του ἐπικράτειαν καὶ μὲ τὸ νὰ ἐπαγρυπνῇ καὶ προστάζῃ μὲ πᾶσαν δύναμιν ὅλους τοὺς ἡγεμόνας καὶ κυβερνήτας, ὅπου εὑρίσκονται εἰς κάθε χώραν καὶ τόπον διὰ νὰ ἔχουν μεγάλην ἐπιστασίαν καὶ προσοχὴν εἰς ἐκεῖνα, ὁπόσα ἁρμόζουν εἰς ἐξολόθρευσιν καὶ τέλειον ἀφανισμὸν τῶν κακοποιῶν ἀνθρώπων καὶ εἰς ἐκεῖνα ὁποὺ συγχύζουσι καὶ προξενοῦν ταραχὴν εἰς τὴν κοινὴν καὶ τὴν κατὰ μέρος ἀσφάλειαν διὰ τὴν ἀποφυγὴν τῆς δεινῆς τιμωρίας καὶ παιδεύσεως, τὰς ὁποίας εἶναι ἀπαραίτητον νὰ πάθωσι καὶ δοκιμάσωσι ὅσοι ἀπὸ ἐσᾶς φέρονται ἐναντίοι τῆς ὑψηλῆς προσταγῆς ἀπὸ κακοπροαίρετον γνώμην τους.

»Καὶ κατὰ τὸ παρὸν μὲ τὸ νὰ ἐβεβαιώθη ἡ κραταιοτάτη βασιλεία καὶ τὸ ὑψηλὸν δοβλέτι, ὅτι πολλοὶ κακοποιοὶ κλέπται ἀπὸ τοὺς ἰδίους μωραΐτας παραφυλάττουν εἰς ταῖς στράταις καὶ σκοτώνουν κρυφίως καὶ μὲ ἀπάτην τοὺς διαβάτας καὶ ἄλλοι πάλιν αὐθαδῶς μὲ ὅπλα καὶ ἅρματα ἀντιστέκονται μετὰ τῶν σεϊμένιδων .

Ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος πολλοὶ ἀπὸ τοὺς κοτζαμπασίδες καὶ δημογέροντας (χωρὶς νὰ ἔχετε εἴδησιν ἐσεῖς οἱ ἱερωμένοι, ὡς εἴμεθα βέβαιοι) μὲ μίαν πρόφασιν, ὅτι εἰς τὸν τάδε καζᾶν ἐφάνησαν κλέπται καὶ ἐσκότωσαν τὸν τάδε διαβάτην καὶ ἀκολούθως διὰ νὰ ταιριαχθῶσιν ἐδόθησαν τόσα ἄσπρα καὶ ἄλλοτε πάλι λέγουν ὅτι οἱ κλέπται ἔπιασαν τὸν τάδε ἄνθρωπον εἰς τὴν στράταν καὶ τὸν ἐπῆραν σκλάβον καὶ διὰ τὴν ἐξαγοράν του ἐδόθησαν τόσα ἄσπρα καὶ μὲ αὐτὰς τὰς αἰτίας χαρατζώνουσι μὲ πλῆθος ἄσπρων τοὺς πτωχοὺς ῥαγιάδες, χωρὶς ἔλεος καὶ καμμίαν συνείδησιν καὶ κερδίζουν ἄσπρα ἀσεβῶς καὶ παρανόμως καὶ κάνουσι τὸν ἑαυτόν τους ὅμοιον μὲ τοὺς κακοτρόπους κλέπτας καί, διὰ νὰ εἴπωμεν καλύτερα, χειρότερον ἀπὸ αὐτοὺς καὶ νομίζουσιν ἕνα τυχερὸν εὕρημα τὸ νὰ εἶναι οἱ κλέπται, διὰ τὰ ἐδικά τους τέλη καὶ κέρδη, καὶ ἀκολούθως ὄχι ὅτι δὲν συμβοηθοῦσιν, ἀλλὰ καὶ ἐκ τοῦ ἐναντίον κρυφίως καὶ μὲ τρόπους πλαγίους καὶ μυστικοὺς γίνονται ἐμπόδιον εἰς τὴν καταστροφὴν καὶ ἀφανισμὸν αὐτῶν τῶν κακοποιῶν κλεπτῶν.

Καὶ ἐπειδὴ κάθε πρόφασις καὶ αἰτία εἶναι ἀβέβαιος καὶ ἀνεμπίστευτος, ὅτι δὲν ἔχουν καμμίαν μετοχὴν μὲ τοὺς κλέπτας οἱ μωραΐταις, ὡσὰν ὁποὺ ὁ Μωρέας ἀπὸ ὅλα τὰ μέρη κατὰ τὴν φυσικὴν κατάστασιν εἶναι περιτρυγισμένος μὲ θάλασσαν καὶ διατρέφει πάντοτε τοὺς ἰδίους μωραΐτας καὶ μὲ εὐκολίαν φυλάττεται σίγουρα ἀπὸ κάθε διάφορον ἐμβασίαν τῶν κακοποιῶν αὐτῶν ἀπὸ τὰ ἔξω μέρη καὶ τὸ περισσότερον, ὁποὺ ἔχει καὶ διωρισμένους διὰ περισσοτέραν φύλαξιν τόσους καὶ τόσους μπελουκμπασίδες, τζερβετζίδες καὶ ἄλλους καπομπασίδες εἰς κάθε πολιτείαν καὶ χωρίον.

» α) Κεφάλαιον προστάζει ὅτι εἰς ὁποῖον χωρίον ἢ τζιφλίκι εὐθὺς ὁποὺ φανῶσιν οἱ κλέπται, οἱ προεστῶτες καὶ δημογέροντες ἐκείνων τῶν χωρίων φανερώνοντες εἰς τοὺς κοτζαμπασίδες τοῦ καζᾶ, ἐκεῖ ὁποὺ ὑποτάσσονται τὰ χωρία καὶ τζιφλίκια, ἔχουσι χρέος οἱ κοτζαμπασίδες χωρὶς ἀργοπορίαν νὰ πιάνωσι τοὺς τοιούτους κλέπτας καὶ νὰ τοὺς δίδωσι εἰς τὸν βοϊβόνδαν καὶ ζαπίτην (Τούρκους χωροφύλακες) καὶ εἰς τοὺς ἁγιάννηδες, ἀπὸ τοὺς ὁποίους νὰ ἀποστέλλωνται εἰς τὸν Μόρα βαλῆ πασιᾶ ἐφέντην μας, διὰ νὰ λάβωσι κατὰ νόμους τὰ ἐπίχειρα τῆς κακίας των.

 Ἀνίσως δὲ οἱ ῥηθέντες προεστῶτες καὶ δημογέροντες τοῦ χωρίου καὶ τζιφλικίου ἢ οἱ κοτζαμπασίδες τῶν καζάδων ἀπὸ ἀμέλειάν των ἤθελε φανῶσιν ἐνάντιοι εἰς τὴν ὑψηλὴν βασιλικὴν προσταγήν, παραβλέποντες τοὺς τοιούτους κακοποιοὺς κλέπτας ,ἀφ’ οὗ δοκιμάσωσι βαρυτάτην καὶ μεγάλην ζημίαν εἰς ἄσπρα θέλει θανατωθῶσι μὲ σκληρὸν καὶ πικρὸν θάνατον, διὰ νὰ γίνουν καὶ παράδειγμα εἰς ὅλους.

» β) Ὅλοι οἱ κοτζαμπασίδες τοῦ καθ’ ἑνὸς καζᾶ ἔχουσι χρέος νὰ βάλωσιν ὅλους τοὺς εὑρισκομένους ῥαγιᾶδες εἰς τὰ χωρία καὶ τζιφλίκια εἰς τοὺς ἀναμεταξύ των κεφιλεμέδες, ὥστε ὁποὺ νὰ ὑπόσχεται ὁ ἕνας διὰ τὸν ἄλλον, καὶ ἀπὸ τοὺς κοτζαμπασίδες νὰ πέρνωνται ἰδιοχείρως γεγραμμένοι κεφιλεμέδες καὶ νὰ ἀπερνοῦν εἰς τὸ σιγκίλλι τοῦ ἱεροῦ μεχκαμὲ τῆς Τριπολιτζᾶς.»

γ) Τὸ ἐναντίον δὲ μεταξὺ εἰς αὐτοὺς τοὺς κεφιλεμέδες,ὁποῖος ἀπὸτοὺς ῥαγιᾶδες ἤθελε φανῇ κλέπτης καὶ κακοποιός, ὁ μητροπολίτης ἐκεῖνος ὅπου ὁρίζει τὸν καζᾶν ἐκεῖνον, ἀπὸ τὸν ὁποῖον εὐγαίνουν οἱ κλέπται, θέλει ἀποδιωχθῆ ἀπὸ τὴν ἐπαρχίαν του, μὲ ἀπόφασιν κατὰ τὸ παλαιὸν ὑψηλὸν φερμάνι, ὅτι νὰ μὴν πέρνῃ ποτὲ ἄλλην ἐπαρχίαν .

» δ) Κατὰ τὸν κεφιλεμὲ ὁποὺ ἤθελε γένῃ, ὁποῖος ἀπὸ τοὺς ῥαγιᾶδες ἤθελε σκοτώσῃ κανένα ἄπταιστον, οἱ πρῶτοι κοζαμπασίδες τοῦ καζᾶ ἐκείνου ἢ τοῦ χωρίου ἢ τζιφλικίου, ὁποὺ ἤθελε γένῃ ὁ φόνος, ἔχουσι χρέος νὰ παρα-στήσωσι τὸν φονέα, παραδίδοντές τον εἰς τὸν βοϊβόνδαν καὶ ἁγιάννηδες,ἀπὸ τοὺς ὁποίους νὰ στέλλεται ὁ φονεὺς μὲ ἰλάμι τῆς ἱερᾶς κρίσεως εἰς τὸν ὑψηλότατον πασιᾶ ἐφέντην μας.

» ε)Τὰ πράγματα καὶ ὑπάρχοντα τοῦ φονέως μὲ ἴζινι τῆς ἱερᾶς κρίσεως, νὰ πωλῶνται καὶ νὰ δίδωνται εἰς τοὺς κληρονόμους τοῦ σκοτωμένου· ἂν ἴσως καὶ ὁ φονεὺς ἐκεῖνος δὲν ἤθελεν ἔχει πράγματα καὶ μούλκια, πρέπει ἐκεῖνοι ὁποὺ εὑρίσκονται εἰς τὸν καζᾶν ἐκείνου ἢ εἰς τὸ χωρίον ἢ εἰς τὸ τζιφλίκι, εἰς τὸ ὁποῖον ἔγινε ὁ φόνος διὰ δυσώπησιν καὶ ἀνάπαυσιν τῶν κληρονόμων τοῦ φονευθέντος θέλει ἀποδοθῆ καὶ ἡ τιμὴ τοῦ αἵματος καὶ νὰ δίδουν καὶ ὑπόσχεσιν ὅτι ἀνίσως καὶ ὁ φονεὺς ἐκεῖνος ἤθελε φύγει νὰ μὴ γυρίσῃ εἰς τὸ ἑξῆς πώποτε ὀπίσω εἰς τὸν καζᾶν ἐκεῖνον ἢ εἰς τὸ χωρίον ἢ εἰς τὸ τζιφλίκιον.

» Ἀνίσως ὅμως καθένας ἀπὸ σᾶς διὰ τὴν πλεονεξίαν του, διὰ νὰ ὠφελῇ τὸν ἑαυτόν του, κατατυραννῇ ἀσεβῶς καὶ βασανίζῃ τοὺς πτωχοὺς ῥαγιᾶδες μὲ παράνομα καὶ ἄδικα χαράτζια καὶ παρσίματα καὶ νομίζῃ ἕνα τυχηρὸν εὕρημα διὰ τὰ χωριστὰ ἄλλα τέλη τὸ νὰ εὑρίσκωνται κακοποιοὶ εἰς αὐτὴν τὴν λῃσταρχικὴν ζωήν, καὶ χαίρωνται εἰς τὰ φονικά, καὶ προδίδουν τοὺς ἀνθρώπους διὰ νὰ σκοτώνωνται, οὗτος θέλει πέσῃ εἰς τὰς πολιτικὰς παιδείας καὶ εἰς τὰς ἐκκλησιαστικὰς ἡμῶν κατάρας καὶ ἀφορισμοὺς καθὼς καὶ συνοδικῶς γράφοντες ἀποφαινόμεθα ἐναντίον εἰς τοὺς τοιούτους, ὅτι ὅταν εἰς τὸ ἑξῆς δὲν ἤθελε κάμωσι μὲ προθυμίαν καὶ μεγάλην ὑπομονήν, κατὰ τὰς σταλείσας ὑψηλὰς βασιλικὰς προσταγὰς καὶ φερμάνια καὶ δὲν ἦθελε παύσωσιν ἀπὸ τὰς τοιαύτας ἀσυγχώρητους κακίας καὶ πονηρίας, ὑπάρχωσιν ἀφωρισμένοι, κατηραμένοι καὶ ἀσυγχώρητοι, καὶ μετὰ θάνατον ἄλυτοι, καὶ τυμπανιαῖοι καὶ πάσαις ταῖς πατριαρχικαῖς καὶ συνοδικαῖς ἀραῖς ὑπεύθυνοι καὶ ἔνοχοι τοῦ πυρὸς τῆς γεέννης, καὶ τῷ αἰωνίῳ ἀναθέματι ὑπόδικοι ὅθεν, διὰ νὰ μὴν πάθετε τὰ τέτοια μισητὰ καὶ ἀποτρόπαια, ποιήσατε ὡς γράφομεν ἐξ ἀποφάσεως· ἡ δὲ τοῦ Θεοῦ χάρις εἴη μεθ’ ὑμῶν.

» αωε΄ (1805). Ὀκτωβρίου κε΄ (25).

» Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Καισαρείας Φιλόθεος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Κυζίκου Ἰωακεὶμ

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Θεσσαλονίκης Γεράσιμος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Βερροίας Χρύσανθος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Προιλάβου Παρθένιος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Παλαιῶν Πατρῶν Μακάριος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Ἡρακλείας Μελέτιος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Νικομηδείας Ἀθανάσιος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Προύσσης Ἄνθιμος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Ἀγκύρας Ἰωαννίκιος

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Ξάνθης Ναθαναὴλ

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης Μυτιλήνης Ἱερεμίας

καὶ ἐν Χῷ ἀδελφὸς καὶ εὐχέτης.»

Ὁ ἀφορισμὸς τῶν Ἑλλήνων ἀρματολῶν τὸ 1805

Λαϊκὴ ξυλογραφία τοῦ ιθ΄ αἰ., ποὺ παριστάνει τὴ σύλληψη κατόπιν προδοσίας τοῦ ἀσθενοῦντος ἀρματολοῦ Κατσαντώνη ἀπὸ τοὺς Τούρκους.

 Ἡ καταδίωξη καὶ ἐξόντωσή του ἐπετεύχθη λίγους μῆνες μετὰ τὸν ἀφορισμὸ τῶν ἁρματολῶν ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο.

Στὸ βάθος ὁ λαϊκὸς καλλιτέχνης εἰκονίζει τὸν καταδότη τοῦ ἥρωα, μοναχὸ Καρδερίνη

Ο ανθελληνικός ρόλος της Εκκλησίας επί Τουρκοκρατίας Προς το τέλος του βίου της βυζαντινής αυτοκρατορίας αρχίζει να αναγεννάται το αρχαίο Ελληνικό πνεύμα, γεγονός δυσάρεστο για τους ρωμιοσυνιστές και πατριαρχικούς, οι οποίοι τάχιστα έπρεπε να κάνουν κάτι, ώστε να σταματήσουν αυτή την απροσδόκητη εξέλιξη.

Ο διακεκριμένος βυζαντινολόγος Αλ. Διομήδης γράφει: «Ο καλογερισμός επολεμούσε λυσσωδώς κάθε τάσιν αναγεννήσεως του αρχαίου Ελληνικού πνεύματος, την οποίαν εθεώρει ολεθριωτέραν και από την υποδούλωσιν εις τον Τούρκον, διότι εκινδύνευον να μη τηρηθούν αλώβητοι και αμείωτοι αι ιεραί παραδόσεις της Εκκλησίας»

(εγκ. Ήλιος, τόμος Ελλάς Α, σελ. 474).

Ο Γεώργιος Σχολάριος (Γεννάδιος), ο μετέπειτα οικουμενικός Πατριάρχης, δήλωνε λίγο πριν την άλωση: «Χάνεται αλίμονο η πίστη, έχει περιφρονηθεί.

Όλα είναι φοβερή απιστία.

 Άλλους τους έχει κυριέψει η ελληνολατρεία, άλλους ο αυτοματισμός και η αθεΐα» και πρόσταζε: «Τους γουν δυσεβείς και αλάστορας (= καταραμένους) τούτους Ελληνιστάς…και πυρί και σιδήρω και ύδατι και πάσι τρόποις εξαγάγετε της παρούσης ζωής…Ράβδιζε, είργε (= φυλάκιζε), είτα γλώτταν αφαίρει, είτα χείρα απότεμνε, κι αν και ούτω μένη κακός, θαλάττης πέμπε βυθώ».

 Αυτός ήταν που έκαψε τα βιβλία του ελληνίζοντος φιλοσόφου Πλήθωνα πριν και μετά την Άλωση και έδωσε εντολή στον Μανουήλ Ραούλ Οισή να δολοφονήσει τον μοναχό Ιουβενάλιο για τις ελληνοκεντρικές του απόψεις.

Ο ίδιος απορρίπτει μετά βδελυγμίας το όνομα Έλλην, διότι προφανώς του θυμίζει «ειδωλολατρία»: «Αν και μιλώ ελληνικά – έλεγε– δεν είμαι Έλλην…αν με ρωτήσει κάποιος τι είμαι, θα του απαντήσω χριστιανός».

Ο Σχολάριος ήταν ένας από τους πρωτεργάτες της προδοσίας.

 Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος παραδέχεται ότι «περί του ανδρός τούτου παραδίδωσιν, ότι διαρκούσης της πολιορκίας διετέλει εις συνεννόησιν μυστικήν προς τον σουλτάνον»

(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 5, βιβλ. 14ο, κεφ. Β’, σελ. 16). Δίνοντας οι Χριστιανοί την Πόλη στους Τούρκους γλύτωσαν μια για πάντα από τον Ελληνισμό.

Οι σύγχρονοι οπαδοί της ρωμιοσύνης φθάνουν ως το σημείο να υποστηρίξουν ότι καλά έκαναν οι Χριστιανοί και παρέδωσαν την Πόλη στους Τούρκους – άρα παραδέχονται και οι ρωμιοσυνεχιστές ότι η Πόλη έπεσε ύστερα από προδοσία Χριστιανών, αλλά το δικαιολογούν: «γνώριζαν ότι διατηρώντας την πίστη τους θα έμεναν αδούλωτοι, έστω και αν έχαναν την κρατική τους υπόσταση» (Α. Φιλιππίδης «Ρωμιοσύνη ή βαρβαρότητα»,

εκδ. 1994, σελ. 78).

Μετά την πτώση της Πόλης ο χριστιανισμός έδρασε και πάλι αρνητικά κατά του ελληνισμού.

Οι σύγχρονοι ρωμιοσυνεχιστές έχουν αλλοιώσει τα γεγονότα, δίνοντας την εντύπωση ότι το Πατριαρχείο ωφέλησε τον ελληνισμό και ότι τον διέσωζε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

Γαλουχηθήκαμε απ’ το σχολείο με την πεποίθηση ότι η επανάσταση έγινε «για του Χριστού την πίστη» και ότι ο ελληνισμός διασώθηκε χάρη στην Εκκλησία και τα κρυφά σκολειά.

Η πραγματικότητα όμως είναι δια φορετική.

 Κρυφά σκολειά δεν υπήρχαν, ή αν υπήρχαν, αυτά θα ήταν κρυφά όχι από τους Τούρκους αλλά από το Πατριαρχείο, το οποίο πολεμούσε τα γράμματα.

Ο μέγας εθνεγέρτης Περικλής Γιαννόπουλος ξεσκεπάζει όλη την αλήθεια για τον σκοταδιστικό και ανθελληνικό ρόλο της εκκλησίας.

 Γράφει: «Η μόνη διαφορά που υπάρχει μεταξύ Τούρκου και καλογέρου είναι μόνον, ότι ο ένας φορεί μαύρο και ο άλλος κόκκινο φέσι.

Από του ζυγού Ελληνική Συνείδησις και Πνεύμα εκαταβούλιαξαν εις απόλυτον υποταγήν και δουλείαν εις τον μονοκρατορήσαντα πνευματικώς και εθνικώς παπαδισμόν.

 Εάν ο Τούρκος επείραζε τον καλόγερον, ο ζυγός θα ήτο αδύνατον να συγκρατηθή, θα ανετινάσσετο τάχιστα εις τον αέρα.

 Αλλ’ ο Τούρκος μεγαλοφυώς περιποιηθείς τον καλόγερον, παραχωρήσας εις αυτόν, ό,τι ποτέ οι Αυτοκράτορές μας χάριν του εθνικού σκοπού δεν του επέτρεψαν, μοιράσας μαζί τους τον δεσποτισμόν διά μιας μόνης πράξεως στερέωνε δι’ αιώνας την κατάκησίν του.

Ο εγκληματίας καλογερισμός ο πάντοτε εμπνέων την αποθάρρυνσιν εις την φυλήν και υπό τους αυτοκράτορας, ο φωνάζων και εξηγών όλα ως τιμωρίαν θεϊκήν, ο ξεσβερκωνόμενος ότι επέσαμεν ένεκα των αμαρτιών μας, ήτο ευτυχής να απαλλαχθή του αυτοκράτορος και να μονοκρατορήση πνευματικώς και κατά μέγα μέρος πραγματικώς…Τον Τούρκον δεν τον έμελλε τίποτε, διότι ο Τούρκος θέλει μόνον να δουλεύης και να μην τον ανησυχής.

 Όταν τον παρασκοτίσης, σύντομα σου κόβει το κεφάλι και ησυχάζεις και συ κι αυτός μαζί.

Ούτω ο καλογερισμός ευρέθη περίφημα, θαυμάσια, διδάσκων ότι εκ Θεού το κακόν, λέγων γύρισε κι απ’ άλλο μέρος να σε χαστουκήσουν, και λέγων εις τον Ελληνισμόν:

Κύριε, δεν είμαι μόνον ιδικός σου αντιπρόσωπος, δεν ανήκω μόνον σε σένα, εγώ είμαι κύριος και αντιπρόσωπος και προστάτης όλων των Χριστιανών της Ανατολής.

Αυτός είναι ο μοναδικός λόγος της αφαντάστου δουλείας της φυλής επί τόσους αιώνας.

 Η μονοκρατορία του Χριστιανισμού».

Ας δούμε όμως και μερικούς άλλους συγγραφείς, οι οποίοι απομυθοποιούν τον

ρόλο της Εκκλησίας επί Τουρκοκρατίας.

Ο Γιάννης Σκαρίμπας γράφει: «Το 21; Το Πατριαρχείο το αφόρισε.

Το αν από ένα τέτοιο κατεστημένο παπαδαριό, περίμενε το 21 εθνική εξέγερση και χρέος είναι, σα να του ζήταγε να άφηνε το γάμο για να πάει για πουρνάρια, του οποίου το εγωιστικό συμφέρον ήταν να απολαύει της εύνοιας του διβανίου».

 (Το 21 και η αλήθεια, 1975, τόμ. Α’, σελ. 30).

Ο ιστορικός Γιάννης Κορδάτος γράφει: «Ο ανώτερος κλήρος με τον Πατριάρχην επικεφαλής κατέστη παντοδύναμος και απέκτησε προνομιακήν θέσιν μέσα εις την Οθωμανικήν Αυτοκρατορίαν»

(Η κοινωνική σημασία της Επαναστάσως του 21, 1977, σελ. 71). Ο W.M. Leake λέει:

«Κοινό ήταν το αίσθημα που επικρατούσε στους λαϊκούς ότι οι επίσκοποι στάθηκαν μια από τις κύριες αιτίες του τωρινού ξεπεσμού του Ελληνικού Έθνους» (Μ. Πλωρίτη «Του 21, μύθοι και αντι-μύθοι», έκδ. 1980

σελ. 262).

Ο καθηγητής Α. Τσιριντάνης τονίζει: «Ποιος έκανε την επανάσταση του 21;

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο μήπως;

Όχι! Αυτό δεν ήθελε την Επανάσταση και ο Πατριάρχης την αφόρισε.

 Βρέθηκαν μερικοί να πουν πως τάχα ο τρομερός αφορισμός ήταν εικονικός, έγινε μόνο για να ξεγελάσει τους Τούρκους.

 Δεν μπορούμε να το πιστέψουμε αυτό. Όταν ο αφορισμός ήλθε και στον Μωριά και ήθελε να δέσει τα χέρια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, θα μπορούσε βέβαια ο Πατριάρχης να είχε κατά κάποιο τρόπο να διαμηνύσει στον λαό να μην πάρουν στα σοβαρά τον αφορισμό.

Τέτοιο πράγμα όμως δεν έγινε, γιατί απλούστατα ο αφορισμός ήταν αληθινός και σπουδαίος.

 Έγινε στα σοβαρά, σοβαρότατα» («Το Εικοσιένα», περ. Συζήτηση, τεύχος 195, Ιαν. 1977, σελ. 2).

Ο Γρηγόριος ο Ε’ πλην του αφορισμού της επανάστασης καταδίκασε με εγκύκλιο τη συνήθεια να βαπτίζουν οι Έλληνες τα παιδιά τους με αρχαιοελληνικά ονόματα, προφανώς για να μην αφυπνισθούν, και μόλις ο Κοραής το έμαθε, του απάντησε: «Ταλαίπωρον γένος!

 Εξ οίων εις οία.

Και τούτο κατά κατά την δεκάτην ενάτην εκατονταετηρίδα!».

Με άλλη εγκύκλιό του ο Γρηγόριος καταδίκαζε τις σπουδές των επιστημών και διέταζε τους κληρικούς να αποτρέπουν την αποστολή νέων για σπουδές στη Δύση.

Σημειωτέον ότι στα μέσα του περασμένου αιώνα ο «φωτοσβέστης» – έτσι αποκαλείτο – Γρηγόριος μετατράπηκε σε «ήρωα», ενώ την ίδια περίοδο η μη Ελληνική Βυζαντινή Αυτοκρατορία μετετράπη σε «Ελληνική Αυτοκρατορία».

Όπως συνάγεται από μια επιστολή-απάντηση του Κοραή στον Παναγιώτη Κοδρικά, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Λόγιος Ερμής», οι Τούρκοι δεν απαγόρευσαν ποτέ τη δημιουργία σχολείων.

Τούτο όμως έπραττε το Πατριαρχείο.

Αυτό το επιβεβαιώνει και ο κληρικός της εποχής εκείνης και διδάσκαλος του Γένους Νεόφυτος Βάμβας, ο οποίος τονίζει: «Είτε από αδιαφορία είτε ως αρχή η Υψηλή Πύλη ποτέ δεν εναντιώθηκε στην αναγέννηση των γραμμάτων στην Ελλάδα.

 Οι πιο πραγματικοί εχθροί ήταν οι προκαταλήψεις και η αδιαφορία του πανίσχυρου κλήρου», ενώ η «Ελληνική Νομαρχία», έργο του Ανώνυμου Έλληνος (του Κοραή;), το οποίο εκδόθηκε το 1806, αποκαλύπτει σαφώς όλη την αλήθεια.

Αναφέρει: «Η Τυραννία, το Ιερατείον και η Ευγένεια, αι οποίαι διά ένδεκα σχεδόν αιώνας κατέφθειραν τους Έλληνας και κατερήμωσαν την Ελλάδα, εκρατούσαν το Γένος εις τον σκοταδισμόν.

Το Ιερατείον ηθέλησε να ενώση τα εκκλησιαστικά εντάλματα με τους πολιτικούς νόμους, διά να τιμάται εν ταυτώ και να ορίζη χωρίς δυσκολίαν, δι’ αυτό ηθέλησε να τυφλώση τον λαόν με την αμάθειαν…Τι στοχάζεσθε να λέγωσι οι ιεροκήρυκες περιφερόμενοι από εκκλησίας εις εκκλησίαν;

Αναφέρουσι ποτέ το ρητόν ‘Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος;’ Εξηγούσι ποτέ τι εστί πατρίς;…Φέρουσι ποτέ τα παραδείγματα του Θεμιστοκλέους, του Αριστείδου, του Σωκράτους και άλλων μυρίων εναρέτων και σοφών;…Οι ιεροκήρυκες αρχινούν από την ελεημοσύνην και τελειώνουν εις την νηστείαν.

Αυτοί οι φιλόζωοι και αυτόματοι ψευδοκήρυκες λέγουσι: ‘Αγαπητοί, ο Θεός μάς έδωσεν την Οθωμανικήν Οθωμανικήν Τυραννίαν, διά να μας τιμωρήση διά τα αμαρτήματά μας και παιδεύοντάς μας εις την παρούσαν ζωήν, να μας ελευθερώση μετά θάνατον από την αιώνιαν κόλασιν’».

Χαρακτηριστικό είναι ότι σε ποιήματα εκδιδόμενα από το Πατριαρχείο βρέθηκαν οι εξής στίχοι: «Και πάλι να πειθώμεθα αρχαίς υπερεχούσαις (δηλ. στους Τούρκους) ως κατά θέλησιν Θεού, το κράτος κατεχούσαις.

Και πας ο ανθιστάμενος τοιαύτη εξουσία, εναντιούται φανερά τη προσταγή τη θεία» (Γ. Κορδάτος «Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας», τόμ. 9ος, κεφ. ΛΔ’, σελ. 389-390).

Καταρρέουν έτσι και οι απόψεις αυτών που υποστηρίζουν ότι το Πατριαρχείο εξαναγκάστηκε να αφορίσει την επανάσταση, αφού από τα προσωπικά αυτά ποιήματα του ιερατείου φαίνεται ξεκάθαρα τι πραγματικά πίστευαν.

Δεν τους εξανάγκασαν οι Τούρκοι να γράψουν τέτοια ποιήματα.

Σημειωτέον, ότι μερικοί φωτισμένοι κληρικοί, όπως ο Ευγένιος Βούλγαρις, ο Βενιαμίν ο Λέσβιος, ο Μεθόδιος Ανθρακίτης, ο Διονύσιος ο Σκυλόσοφος και άλλοι, καταδιώχθηκαν από το Πατριαρχείο λόγω του διαφωτιστικού τους έργου και της προσπάθειάς τους για νεοελληνική αναγέννηση.

Γιατί όμως τέτοια εχθρική στάση του Πατριαρχείου κατά των γραμμάτων και της επανάστασης;

 Ήταν λόγος μόνο τα συμφέροντα που απολάμβαναν οι ανώτεροι κληρικοί;

Ασφαλώς όχι.

 Ένας βασικός λόγος ήταν η επερχόμενη άνθιση του ελληνικού πνεύματος, κάτι που θα είχε ως συνέπεια τη διακοπή της παντοδυναμίας του Χριστιανισμού.

 Ο Κ.Θ. Δημαράς στο έργο του «Νεοελληνικός Διαφωτισμός» γράφει: «Η τροπή προς την αρχαιότητα, πολύ αισθητή στον φθίνοντα ΙΗ’ αιώνα, εκφράζει είτε συνειδητή είτε ασυνείδητη, μια τάση για ανεξαρτητοποίηση απέναντι της θρησκευτικής ζωής».

Αυτό φόβισε τον Χριστιανισμό.

Το ότι ο χριστιανισμός δεν ήθελε την επανάσταση και την αναβίωση του ελληνικού πνεύματος επιβεβαιώνεται και από τους σύγχρονους ρωμιοσυνεχιστές και πατριαρχικούς, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι την επανάσταση του 21 την έκαναν οι Μασόνοι, για να συντρίψουν τη ρωμιοσύνη και τον χριστιανισμό.

 Χαρακτηριστική η περίπτωση του πρωτοπρεσβύτερου Ι. Ρωμανίδη, ο οποίος γράφει: «Τη αμελεί σύμπραξει των οπλαρχηγών του 1821 οι Ευρωπαίοι εθέσπισαν την έναρξιν της διαλύσεως της Ρωμιοσύνης» (Ρωμιοσύνη», έκδ. 1975, σελ. 195).

Μην ξεχνάμε και τη δήλωση του πατριάρχη Βαρθολομαίου το 1991 (όταν ήταν επίσκοπος Χαλκηδόνος) ότι:

«Δυστυχώς οι δύο λαοί διέκοψαν την υπέροχη συμβίωση των 400 χρόνων, όταν ξεσηκώθηκαν κάτι ξεβράκωτοι το 1821 και δημιούργησαν τις γνωστές προστριβές». Η φιλοτουρκική δήλωση του Βαρθολομαίου μία εβδομάδα πριν την ενθρόνισή του σε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως (2 Νοεμβρίου 1991) και δημοσιεύτηκε από τις εφημερίδες Αυριανή και Ελεύθερη Ώρα (30 Οκτωβρίου 1991).

Μάριος Δημόπουλος

Γλωσσολόγος-Εθνολόγος

Ο πραγματικός ρόλος της Εκκλησίας κατά την Επανάσταση του 1821

Οι Έλληνες έχουμε κατηχηθεί από μικρή ηλικία, είτε απ’ το σχολείο είτε από τους εκκλησιαστικούς φορείς αρκετοί, ότι η εκκλησία διαφύλαξε την ταυτότητα του Γένους κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας κι ότι πρωτοστάτησε στα δρώμενα της ελληνικής επανάστασης του 1821, κι ακόμα κι αν κάποτε δίστασε να βοηθήσει ή και προέβη σε αρνητικές για τους επαναστατούντες Έλληνες ενέργειες, όπως π.χ. ο αφορισμός των μαχητών του Αλεξάνδρου Υψηλάντη κατά την πρώτη φάση της επανάστασης στο Φεβρουάριο του 1821 στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, αυτό έγινε έπειτα από έντονη πίεση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για ισχυρότερα αντίποινα. Μας παρουσιάζεται δηλαδή η εκκλησία ως θεματοφύλακας της ελληνικής παράδοσης και κληρονομιάς, καταπιεσμένη από τον τουρκικό ζυγό και με την ελπίδα της τελικής ανεξαρτησίας απ’ αυτόν.

Όπως και με πολλά άλλα στοιχεία της ιστορίας όμως που παραποιούνται για να εξυπηρετηθούν ορισμένα συμφέροντα, έτσι έγινε και με την περίπτωση της σχέσης της Εκκλησίας με την Ελληνική Επανάσταση, στην προκειμένη περίπτωση για τη διαιώνιση της καλής σχέσης των Ελλήνων με την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Στην πραγματικότητα η στάση της Εκκλησίας προς την επανάσταση δεν ήταν απλώς αποθαρρυντική, αλλά φανερά εχθρική.

Πρώτα όμως θα πρέπει να καταρριφθούν ορισμένοι μεγάλοι μύθοι που μας έχουν περαστεί εντέχνως από πολύ μικρή ηλικία στο μυαλό.

Ο πρώτος έχει να κάνει με την υποτιθέμενη συμβολή της Εκκλησίας στη διάσωση της ελληνικής γλώσσας, παράδοσης και πολιτισμού κατά τα καταπιεστικά χρόνια της Σκλαβιάς.

Στην πραγματικότητα η Εκκλησία δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάσωση των ελληνικών στοιχείων.

 Η ελληνική γλώσσα για παράδειγμα σώθηκε επειδή ομιλούταν από αρκετά μεγάλους πληθυσμούς σε σχετική απομόνωση απ’τους Τούρκους, όπως ακριβώς σώθηκαν κι άλλες μειονοτικές γλώσσες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που δεν είχαν καμία Εκκλησία να τις προστατεύει, π.χ. η αλβανική και η κουρδική, ακόμα και η Τσιγγάνικη.

Η γλώσσα μεταδιδόταν προφορικά στις επόμενες γενιές, και μάλιστα ο περισσότερος λαός, ακόμα κι αρκετοί μοναχοί και κληρικοί μέχρι και τα πρώτα χρόνια του ελεύθερου ελληνικού κράτους, ήταν αγράμματοι, επομένως ο θεσμός του κρυφού σχολειού πιθανότατα δεν υπήρξε ποτέ, ή κι αν έγιναν προσπάθειες εκπαίδευσης του λαού, ήταν μεμονωμένες και σε καμία περίπτωση συντονισμένες απ’ το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως.

 Στην περίπτωση λοιπόν που το ελληνικό στοιχείο βρισκόταν σε στενή επαφή με το τουρκικό, η γλώσσα του πρώτου αλλοιωνόταν κι εκτουρκιζόταν, όπως έγινε με την Καππαδοκική διάλεκτο Διότι η τουρκική άλλωστε ήταν η κυρίαρχη γλώσσα της αυτοκρατορίας, επομένως αυτήν έπρεπε να μάθουν οι μειονότητες για να επικοινωνήσουν με τους κρατούντες.

 Η μόνη γλώσσα που διέσωσε η Εκκλησία ήταν η γλώσσα των ιερών κειμένων, περιορισμένης χρήσης, αρχαΐζουσα και συνεπώς μη κατανοητή στο μεγαλύτερο μέρος του λαού.

 Όσον αφορά τα άλλα εθνικά στοιχεία που διέσωσε η Εκκλησία, αυτά είναι πιο δύσκολο να οριστούν.

Όταν εννοούν ελληνική παράδοση εννοούν και την αρχαιοελληνική;

Γιατί σ’αυτήν την περίπτωση η Εκκλησία δε συμμετείχε καθόλου, αντίθετα προσπάθησε να την αφανίσει, ιδίως στους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, αλλά και στη συνέχεια, γιατί ενώ αργότερα φαινομενικά η μελέτη των αρχαίων συγγραφέων προωθήθηκε, αυτή γινόταν πάντοτε με μέτρο σύγκρισης κι εκτίμησης το χριστιανισμό και τις ιερές γραφές του.

 Όταν εννοούν τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα και τις αξίες τι εννοούν;

Ο πολιτισμός τότε ήταν πάνω-κάτω κοινός σ’ όλους τους κατοίκους της  Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με κάποιες μικροδιαφορές ανά θρησκεία, π.χ. οι χριστιανοί βαφτίζονταν, γιόρταζαν Χριστούγεννα και Πάσχα, οι μουσουλμάνοι περιτέμνονταν και δεν έτρωγαν χοιρινό, πράγματα σχετικά μικρής σημασίας.

Επίσης πολλά απ’ τα ήθη κι έθιμα του ελληνικού λαού με ειδωλολατρικές ρίζες όχι μόνο δε διατηρήθηκαν, αλλά καταδιώχθηκαν απ’ το Βυζάντιο και συνέχιζαν να καταδιώκονται και κατά την Τουρκοκρατία.

Επομένως η συμβολή της Εκκλησίας στη διατήρηση του ελληνικού έθνους ήταν από μικρή έως μηδαμινή.

Ο δεύτερος μεγάλος μύθος, άμεση συνάρτηση του προηγούμενου, είναι ότι η Εκκλησία λειτούργησε ως ενοποιητική δύναμη για τον ελληνισμό αποτρέποντας τον εξισλαμισμό των Ελλήνων, ο οποίος θα τους αφομοίωνε με τους Τούρκους.

Πράγματι η Εκκλησία υπήρξε ενωτική δύναμη, όχι μόνο όμως για τους Έλληνες, αλλά και για άπαντες τους χριστιανούς της αυτοκρατορίας, οι οποίοι όλοι τους αποτελούσαν ένα έθνος κατά τους Οθωμανούς, που είχαν ως μόνο κριτήριο κατατάξεως σε έθνη τη θρησκεία.

Αρχικά πάντως η Εκκλησία αδυνατούσε ν’ αποτρέψει τους μαζικούς εξισλαμισμούς, οι οποίοι, παρά την παρουσίασή τους σ’ εμάς σήμερα εξαιτίας κάποιων περιπτώσεων είτε κατά τα πρώτα χρόνια της κατάλυσης του Βυζαντίου είτε μεμονωμένα αργότερα ή κατά αποτυχημένα επαναστατικά κινήματα ως βίαια γεγονότα, έγιναν ως επί το πλείστον με τη θέληση του λαού για την απαλλαγή απ’ τον κεφαλικό φόρο (χαράτσι) ή για την προσπάθεια απόκτησης κάποιων θέσεων στην οθωμανική διοίκηση.

 Ο περισσότερος λαός ήταν φτωχός κι εξαθλιωμένος όπως και πριν κατά το Βυζάντιο, οπότε θα μπορούσε να κάνει οτιδήποτε για να βελτιώσει τη ζωή του.

 Οι περισσότεροι εξισλαμισμένοι πληθυσμοί ελληνικών περιοχών εξακολούθησαν να μιλούν τα ελληνικά, γι’ αυτό κατά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών του 1923 απ’ την Ελλάδα έφυγαν αρκετοί ελληνόφωνοι, όπως και ήρθαν αρκετοί τουρκόφωνοι χριστιανοί, κυρίως της Καππαδοκίας, περίπου 10.000.

 Οι εξισλαμισμοί λοιπόν είχαν πάρει τόσο μεγάλη κλίμακα σε ορισμένες περιοχές, ώστε ο σουλτάνος Σελίμ β κατά τον 15ο αιώνα εξέδωσε φιρμάνι για τον περιορισμό των μεταστροφών στο ισλάμ ώστε να μη μειωθεί ο φορολογητέος πληθυσμός.

Τα ποσοστά των μουσουλμάνων σε διάφορες πρώην χριστιανικές περιοχές της Ελλάδας είχαν φτάσει σε απίστευτα υψηλά επίπεδα, στη Μικρά Ασία για παράδειγμα το 90% του πληθυσμού είχε μεταστραφεί στο μουσουλμανισμό σύντομα μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, στην Κρήτη το 15ο αι. το 50%, αν και κατά το 19ο αι. το ποσοστό αυτό μειώθηκε σημαντικά εξαιτίας της προοπτικής ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, ενώ η Εύβοια, η Μακεδονία και η Θράκη είχαν επίσης αρκετά μεγάλα ποσοστά.

Λένε μετά πως εάν οι Έλληνες εξισλαμίζονταν, ίσως έχαναν την ταυτότητά τους ή και ίσως κατέληγαν σε οπισθοδρόμηση όπως οι σημερινές φονταμενταλιστικές αραβικές χώρες.

Η αλήθεια είναι ότι δε μπορούμε να προβλέψουμε την πορεία της ιστορίας αν γινόταν κάτι τέτοιο.

Πάντως οι μουσουλμάνοι κάτοικοι άλλων βαλκανικών χωρών δηλώνουν κάτοικοι της χώρας τους κι όχι Τούρκοι, παρά τους πολλούς αιώνες τις Τουρκοκρατίας, ενώ κι εδώ, αν δεν είχαμε τις εντάσεις με την Τουρκία, ίσως οι μουσουλμάνοι της Θράκης να θεωρούσαν τους εαυτούς τους Έλληνες.

 Επίσης οι Τούρκοι, αν και μουσουλμάνοι, όχι μόνο φονταμενταλιστές δεν είναι, αλλά αντίθετα σήμερα αναπτύσσονται πολύ περισσότερο από μας.

Ο φονταμενταλισμός δεν αποτέλεσε ποτέ σημαντικό ρεύμα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά οι φρικαλεότητες κατά των χριστιανών από μέρους των Τούρκων, τις οποίες ν’ αναφέρω πως δεν παραδέχονται έως σήμερα, είχαν στην πράξη εθνικιστικό υπόβαθρο, με τη θρησκεία να παίζει το ρόλο του καλύμματος.

Τότε τι έκανε η Εκκλησία κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας; Αρχικά, με την αλλαγή της εξουσίας από χριστιανική σε μουσουλμανική, σίγουρα θα υπήρχαν κάποια προβλήματα με την εκ νέου ορισμένη εξουσία του πατριάρχη.

 Τα θέματα όμως αυτά διακανονίστηκαν σύντομα, κι ο πατριάρχης έγινε επίσημο όργανο του σουλτάνου υπεύθυνος για τα θέματα των χριστιανών υπηκόων, απολαμβάνοντας μάλιστα πολλά προνόμια, ακόμα και μέρος των φορολογικών εσόδων απ’ τους ταλαίπωρους χριστιανούς.

Στη θέση λοιπόν αυτή, με τον απόλυτο πολιτικό και πνευματικό έλεγχο στους χριστιανούς, δεν είχε κανένα λόγο η εκκλησία να υποστηρίξει κάποιο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα.

Έτσι κύλησαν τα χρόνια μέχρι το 18ο αι., οπότε άρχισαν οι ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού υπέρ του ορθολογισμού και της εκπαίδευσης, κατά της θρησκευτικής ηγεμονίας και υπέρ των εθνικών κρατών, να εισρέουν στον υπόδουλο ελληνισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέσω των Ελλήνων διαφωτιστών, κυρίως λογίων του εξωτερικού, με συνέπεια την ενίσχυση της εθνικής συνείδησης και ορισμένες αποτυχημένες επαναστατικές πράξεις μικρής κλίμακας.

 Η Εκκλησία από τότε, αισθανόμενη την απειλή προς το μονοπώλιο της εξουσίας της, έκανε ευρεία εκστρατεία κατά των καινοφανών ιδεών, με αναθέματα και αφορισμούς προς Ευρωπαίους κι Έλληνες διαφωτιστές, π.χ. προς το Βολταίρο ή τον Αδαμάντιο Κοραή, με παραινετικές έως κι απειλητικές εγκυκλίους προς τοπικούς εκκλησιαστικούς ηγέτες ανά την αυτοκρατορία, που αποκήρυτταν αυτές τις ιδέες υποστηρίζοντας ανταυτού υπακοή στην οθωμανική εξουσία και διατυπώνοντας ενίοτε ακραίες θέσεις, π.χ. ότι η υπακοή στην οθωμανική κυριαρχία είναι θεόσταλτη δοκιμασία όπως η αντίστοιχη περίοδος της ειδωλολατρικής Ρωμαΐκής Αυτοκρατορίας, κατά μια εγκύκλιο του 1798 του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, κι επομένως, εφόσον η γήινη ζωή δεν έχει σημασία, οι χριστιανοί θα πρέπει να υπομείνουν τα βάσανα μέχρι να περάσουν στην αιώνια βασιλεία του Θεού.

Το ίδιο διάστημα δρούσε και ο μέγας λαοπλάνος Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος υποστήριζε καθαρά χριστιανική, όχι εθνική ή κοσμική εκπαίδευση, ενώ προπαγάνδιζε στον αφελή λαό ότι η Οθωμανική διοίκηση τέθηκε απ’ το θεό στους μόνους πραγματικούς πιστούς (στους ορθοδόξους, όχι στους παπικούς), με σκοπό να διαφυλάξει την πίστη τους.

Παράλληλα η Εκκλησία αναζωπύρωνε παλιά αντιρωμαιοκαθολικά πάθη που προέρχονταν απ’ τις εποχές του Σχίσματος και των σταυροφορικών επιδρομών στο Βυζάντιο, προσθέτοντας επίσης στους εχθρούς και τους προτεστάντες, με σκοπό τη στροφή του λαού εναντίον του ευρωπαϊκού πνεύματος.

Η κοσμική κι επιστημονική εκπαίδευση επίσης καταδικάστηκε, εφόσον θεωρούταν πως απομακρύνει τον άνθρωπο απ’ το λόγο του θεού και οδηγεί στην αθεΐα, με πλέον γνωστό το ανάθεμα κατά μαθηματικών και θετικών επιστημών από τον πατριάρχη Γρηγόριο Ε’το 1819 που, ως

γνωστόν, απαγχονίστηκε απ’τους Τούρκους σύντομα μετά την έκρηξη της επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες το 1821, επειδή δε μπόρεσε να εμποδίσει την Ελληνική εξέγερση.

Το Ελληνικό κράτος τελικά όμως ιδρύθηκε, φυσικά με την υποστήριξη των Μεγάλων Δυνάμεων (για να μην έχουμε ψευδαισθήσεις ότι θα μπορούσαμε να το καταφέρουμε μόνοι μας), και τότε η Εκκλησία πήρε άλλη πορεία πλεύσης, τώρα προς θεοκρατικοποίηση του κράτους, καταδικάζοντας π.χ. τον Όθωνα ως αντίθεο ρωμαιοκαθολικό και επιθυμώντας την καθαίρεσή του, ενώ υπήρχαν και σκληροπυρηνικοί όπως ο Όσιος Χριστόφορος Παππουλάκος στα μέσα του 19ου αι., που επιθυμούσαν επιστροφή σε μια χειρότερη απ’ το Μεσαίωνα κατάσταση, με απόρριψη κάθε ευρωπαϊκής επιρροής, τεχνολογίας κι επιστήμης.

Σταδιακά, εφόσον το ελληνικό κράτος ήταν πραγματικότητα κι αναπτυσσόταν, ενώ η Εκκλησία της Ελλάδας είχε ανεξαρτητοποιηθεί από το πατριαρχείο (κι εδώ δεν έλειψαν οι ακραίες αντιδράσεις κληρικών), οι ακρότητες της Εκκλησίας μειώθηκαν, αν κι ως σήμερα κάποτε η Εκκλησία, ωσάν απομεινάρι εκείνης της εποχής, αντιδρά παράλογα έντονα για διάφορα πολιτικά και κοινωνικά θέματα, λες και βρισκόμαστε σε θεοκρατία.

Πρέπει πάντως ν’αναφερθεί ότι ο απλός λαός είχε συνδέσει την Επανάσταση, στην οποία συμμετείχαν και κληρικοί παρά τις πατριαρχικές εντολές, με αγώνα των χριστιανών εναντίον των μουσουλμάνων καταπιεστών, ώστε σήμερα πολλοί λανθασμένα να υποστηρίζουν ότι επρόκειτο για κυρίως θρησκευτική επανάσταση.

Οι περισσότεροι των διαφωτιστών δεν αποκήρυξαν ευθέως τη θρησκεία στα γραπτά τους, διότι ήταν σίγουρο πως έτσι δε θα κέρδιζαν την εκτίμηση και την εμπιστοσύνη του απλού θρησκόληπτου λαού.

Μίνος Κουρνιανός.

7423 Avenue U.

Brooklyn, N.Y. 11234.

Εποχιακή Εφημερίδα του Συνδέσμου Ε λ λήνων & Φι λ ελ λήνων Καναδά

ΠΛΑΤΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ