ΑΡΧΑΙΑ ΙΘΩΜΗ

(Πορεία στο φωτεινό μονοπάτι που οδηγεί στη Λεωφόρο του Ουμανισμού)

Γράφει ο Κώστας Λάμπος

«Ένας χάρτης του κόσμου που δεν περιέχει την Ουτοπία δεν αξίζει να τον κοιτάξεις καν, γιατί αφήνει απ’ έξω τη μόνη χώρα όπου η ανθρωπότητα πάντα θα προσγειώνεται.

Και όταν προσγειωθεί κοιτάζει πέρα και βλέποντας μια καλύτερη χώρα ξεκινάει για ’κεί.

Πρόοδος είναι η υλοποίηση της μιάς μετά την άλλη Ουτοπίας»

Oscar Wild

«Ο πρώτος άνθρωπος που, έχοντας φράξει ένα κομμάτι γης, και είπε στο εαυτό του πως αυτό ήταν δικό του και οι άλλοι τον πίστεψαν, αυτός ήταν ο πραγματικός δημιουργός της πολιτικής κοινωνίας. Από πόσα εγκλήματα, πόσους πολέμους και δολοφονίες, πόση φρίκη και δυστυχία θα είχε γλιτώσει το ανθρώπινο γένος, αν κάποιος ξήλωνε το φράχτη και φώναζε στους άλλους: ‘Μην ακούτε αυτόν τον απατεώνα και μην ξεχνάτε πως οι καρποί της γης ανήκουν σε όλους μας και η Γη η ίδια δεν ανήκει σε κανέναν»

Ζαν Ζακ Ρουσσώ

Η ουτοπία δεν είναι παρά η εικόνα που έχουν οι άνθρωποι και οι κοινωνίες για τον εαυτό τους σε μέλλοντα χρόνο. Επειδή όμως το μέλλον, δηλαδή το Αύριο, Μεθαύριο θα είναι Χτες, γι’ αυτό η ουτοπία ενυπάρχει στην ανθρώπινη και κοινωνική δράση του Σήμερα, ως σπόρος του Αύριο, ως φωτεινό μονπάτι, που οδηγεί την ανθρωπότητα στον Ουμανισμό, στην Αταξική Κοινωνία. Αν, λοιπόν, ως «Ουτοπία» θεωρήσουμε κάθε απόπειρα για να υπερβούμε τα δεδομένα, κάθε προσπάθεια για να αμφισβητήσουμε την απαράδεκτη υπάρχουσα πραγματικότητα και να σκεφτούμε κάτι που τοποθετείται πέρα από αυτήν και την υπερβαίνει, τότε πρέπει να αξιολογήσουμε θετικά την ουτοπία ως έκφραση μιας σταθερής αγωνιστικής τάσης του ανθρώπου να υπερβαίνει βελτιωτικά τον εαυτό του και τα όριά του. Με αυτή την έννοια, η ουτοπική σκέψη μετατοπίζει διαρκώς τα στενά όρια του υπαρκτού, διευρύνοντας σταθερά την έννοια του εφικτού και επιδιώκοντας κάθε φορά την πραγμάτωση του νοητού και επιθυμητού πραγματοποιοώντας έναν κάθε φορά καλύτερο κόσμο.

Πολλοί, άλλοι σκόπιμα κι’ άλλοι απερίσκεπτα, υποστηρίζουν πως ‘τα συστήματα οι άνθρωποι τα δημιουργούν’ και συνεπώς το γεγονός πως όλα τα μέχρι σήμερα συστήματα ήταν βίαια και καταπιεστικά, αυτό οφείλεται στην ‘ανθρώπινη φύση’2. Βέβαια, η αλήθεια είναι ότι τα συστήματα τα δημιουργούν και τα επιβάλλουν ‘άνθρωποι’, αλλά όχι ‘οι άνθρωποι’, δηλαδή κάποιοι ξεχωριστά και όχι όλοι μαζί, γι’ αυτό άλλωστε και είναι ‘εγωιστικά’, ταξικά, άδικα, καταπιεστικά, καταστροφικά και απάνθρωπα.

Γι’ αυτό δεν συμμερίζομαι την άποψη, πως αυτή είναι η ανθρώπινη φύση, πως δηλαδή ο άνθρωπος είναι θηρίο που φοβάται και είναι αναγκασμένος να φοβίζει και να χρησιμοποιεί κάθε μορφής βία για να επιβιώσει, αφενός μεν, γιατί ο άνθρωπος απόκτησε στη βασανιστική διαδρομή του ‘Λογική Σκέψη’ και ‘συνείδηση κοινωνικού όντος’, και αφετέρου δε, γιατί αυτή η άποψη φορτώνει συνειδητά την “ανθρώπινη φύση” στη Μάνα-Φύση, παραγνωρίζει το ρόλο των κοινωνικών συνθηκών και απαλλάσσει από τις ευθύνες τους, τους εκάστοτε κυρίαρχους εξουσιαστές που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν ακόμα σήμερα εξουσιαστικές κοινωνικές δομές και θεσμούς Φόβου και Βίας, συνθήκες, συγκυρίες και λειτουργίες που παράγουν φρικαλεότητες απόλυτης πείνας, καταστροφικών πολέμων και βαρβαρότητας και με αυτό παράγουν ρόλους και ανθρώπινους χαρακτήρες, παράγουν δηλαδή την ανθρώπινη ‘φύση’, την οποία προφανώς δεν την παράγει η Φύση.

Πολλοί που συμμερίζονται την ψευτοθεωρία περί ‘ανθρωποθηρίου’, επικαλούνται συνήθως τον Αριστοτέλη που όριζε τον άνθρωπο ως ζώον, ή ακόμα και ως θηρίο. Αποφεύγουν όμως να αναφέρουν πως ο Αριστοτέλης όριζε έτσι τον εκτός κοινωνίας, τον ‘εκτός πόλεως’, και κατά συνέπεια τον ‘εκτός πολιτικής’, με την ευρεία έννοια, άνθρωπο. Γι’ αυτό άλλωστε δίδασκε στα Ηθικά Νικομάχεια ότι, «καμιά από τις ηθικές αρετές δεν είναι έμφυτη στους ανθρώπους […] αλλά έχουμε γεννηθεί με την ικανότητα να δεχόμαστε αυτές τις αρετές και να τελειοποιούμαστε ως προς αυτές με τη συνήθεια»3 […] ζώντας σε κοινωνίες4. Αυτή η άποψη του Αριστοτέλη δείχνει τη βαθιά πεποίθησή του, ότι ο Άνθρωπος συνειδητά επέλεξε να μην είναι θηρίο ή ζώον, αλλά να είναι ‘ζώον πολιτικόν’ και να ζει σε κοινωνίες που θα του επιτρέπουν, μέσα από τη συμμετοχή του, με κάθε τρόπο και σε κάθε ευκαιρία, στις διαδικασίες λήψης και εφαρμογής των αποφάσεων που αφορούν στο κοινωνικό γίγνεσθαι, να ‘ανθρωπεύεται’ ασταμάτητα, με τελικό σκοπό την ‘ευδαιμονίαν’5. Τι φταίει, όμως, που οι άνθρωποι δεν ζουν σε κοινωνίες και σε συνθήκες σύμφωνα με τη φύση τους;

Είναι γεγονός ότι δεν υπήρξε ποτέ και δεν υπάρχει πουθενά μία δεδομένη, σταθερή και αμετάβλητη, καλή ή κακή, ανθρώπινη φύση, αλλά ολόκληρη σειρά από ανθρώπινες φύσεις. «Αυτό συμβαίνει γιατί η λεγόμενη ανθρώπινη φύση είναι ιστορική. Κάθε κοινωνία κατασκευάζει τη δικιά της»6, οπότε το πρόβλημα της ανθρώπινης φύσης είναι πρόβλημα, καλής ή κακής κοινωνίας, δηλαδή καλής ή κακής εξουσίας. Ιστορικά οι μορφές εξουσίας μπορούν βασικά να διακριθούν σε μορφή αυτοπροσδιοριζόμενης κοινωνικής συμβίωσης, δηλαδή άμεσης δημοκρατίας και σε διάφορες μορφές αυταρχικής, αντικοινωνικής εξουσίας Φόβου, καταπίεσης και αλλοτρίωσης.

Αυτό σημαίνει πως κάθε κοινωνία που στηρίζεται στο βίαιο κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας, στην ακραία ανισοκατανομή του κοινωνικού πλούτου και στην ‘ιερότητα της ιδιοκτησίας’, δηλαδή της συσσωρευμένης κλοπής του προϊόντος της υπερεργασίας των εργαζόμενων, καταλήγει αναγκαστικά σε κοινωνία που τα πάντα πωλούνται και αγοράζονται. Σε κάθε τέτοια κοινωνία η ‘ανθρώπινη φύση’ εκπαιδεύεται στην ανταγωνιστική αγοραπωλησία, για την εξασφάλιση, προνομιακά, σκανδαλώδικα και σε βάρος των άλλων, του ζειν και του ‘ευ ζειν’, οπότε, (και αφού οι κεφαλαιοκράτες κλέβουν τους εργαζόμενους και το κράτος κλέβει με το άδικο φορολογικό σύστημά του φόρους από τους φτωχούς για λογαριασμό των πλούσιων), φαντάζει ‘φυσικό’, ο καθένας να κλέβει όποιον, όταν και όπως μπορεί. Έτσι, καθημερινά συμβαίνει, όπως μας πληροφορούν τα ΜΜΕ:

• -Δικαστές να πουλάνε, έναντι χρημάτων ή έναντι προαγωγής, αποφάσεις, δικαστηρίων,7

• -Στρατηγοί να πουλάνε προαγωγές και απολυτήρια στρατού,8 κι’ όχι μόνο,

• -Καθηγητές πανεπιστημίου να πουλάνε πτυχία, ακόμα και ιατρικής,9

• -Καθηγητές Τεχνικών Επαγγελματικών Λυκείων να πουλάνε, ακόμα και με τη ‘μέθοδο delivery’, απολυτήρια με ‘άριστα’, για άμεσο διορισμό,

• -Οι ‘πέντε μεγάλοι νταβατζήδες’ να «εμποδίζουν την κυβέρνηση να εφαρμόσει την πολιτική της»,10

• -Τα ιερατεία να πουλάνε ‘διαβατήρια’ για τον ‘παράδεισο’, την ‘ευλογία’ τους και ότι μπορούν από την αμύθητη εκκλησιαστική περιουσία ‘τους’,

• -Αστυνομικοί να πουλάνε προστασία και ναρκωτικά,

• -Πολιτικοί να πουλάνε νόμους, διευκολύνσεις και υποσχέσεις,

• -Κάθε λογής ‘αρμόδιοι’ να πουλάνε το καθήκον τους ως εκδούλευση, με αντάλλαγμα τα γνωστά ‘γρηγορόσημα’ και για να περιοριστούμε μόνο ενδεικτικά σ’ αυτές τις περιπτώσεις διεφθαρμένων συνειδήσεων εξαιτίας του διεφθαρμένου συστήματος διαχείρισης της κοινωνίας,

• -«ά-νθρωποι»,, γενικά (με α μικρό και στερητικό), να πουλάνε την πατρίδα τους, την ιστορία τους, τη συνείδησή τους, Ανθρώπους, ακόμα και τα παιδιά τους,

οπότε οι εργαζόμενοι και πολύ περισσότερο οι άνεργοι, για να μπορούν να πουλάνε, όσο-όσο, τη μυϊκή και την πνευματική τους δύναμη, αναγκάζονται να πουλάνε , όσο-όσο, τη σιωπή, την ανοχή και την ψήφο τους.

Γι’ αυτό συμμερίζομαι την άποψη πως αυτός ο αντιφατικός πολιτισμός διαμορφώθηκε, ‘εκ των πραγμάτων’ στην αργόσυρτη και βασανιστική πορεία της Ανθρωπότητας, σταδιακά σαν αποκρυστάλλωμα της σύγκρουσης ανάμεσα στους εκάστοτε εξουσιαστές, που, με την κοινωνική οργάνωση και διαχείριση του Φόβου, έχτιζαν και συνεχίζουν να χτίζουν ακόμα εξουσιαστικές κοινωνίες, με θεσμικές σπηλιές και δεσμά για τους εξουσιαζόμενους, οι οποίοι με τη σειρά τους πάλευαν, παλεύουν και θα συνεχίσουν να παλεύουν, μέχρι την οριστική νίκη τους, για μια ζωή στο Φως, έξω από κάθε λογής σπηλιές και σε κοινωνίες χωρίς Φόβο11.

Συνεπώς και σε τελική ανάλυση η πόλις δεν είναι μια «φυσική» οντότητα, αλλά (για τον Αριστοτέλη μια «φύσει», για τον Πρωταγόρα μια “συμβάσει”, δηλαδή “νόμω” και για τον Ρουσώ “θέσει”), μια συνειδητή επιλογή του ανθρώπου, που υπαγορεύεται από το φυσικό λόγο. Είναι «φύσει», μια διαχρονικά μεταβαλλόμενη οντότητα, η οποία μετασχηματίζεται ανάλογα με τις συνθήκες και την ανθρώπινη βούληση. Αποτελεί τον «φυσικό» χώρο διαβίωσης του ανθρώπου, επειδή αυτός τον επέλεξε για να μπορέσει μέσα σ’ αυτόν να επιτύχει τον τελικό του σκοπό, που δεν είναι άλλος από την ελευθερία και ευδαιμονία όλων των μελών της πόλεως, της κοινωνίας και της ανθρωπότητας.