ΑΡΧΑΙΑ ΙΘΩΜΗ

Τα τελευταία 2.500 χρόνια, αμέτρητοι άνθρωποι έχουν προωθήσει την επιχείρηση της επιστήμης. Σύμφωνα με την εκτίμηση της UNESCO , περίπου 8 εκατομμύρια από αυτούς ήταν στο έργο το 2013.

Είναι η τελευταία γενιά σε μια μακρά γενεαλογία των αιτούντων γνώση – αλλά υπάρχει κάποιος που μπορούμε να αποκαλέσουμε τον κοινό τους πρόγονο; Υπάρχει, με άλλα λόγια, ένας πρώτος επιστήμονας;

Σε κάποιο βαθμό, εξαρτάται από το τι εννοείς με τον «επιστήμονα».

Η ίδια η λέξη χρονολογείται μόνο το 1834, όταν ο φιλόσοφος Γουίλιαμ Γουέουελ την επινόησε ως όρο ομπρέλας για τους ασκούμενους μιας συνεχώς διευρυνόμενης πληθώρας επιστημών.

Οι ακαδημαϊκές τάξεις ήταν γεμάτες χημικούς, φυσικούς, φυσιολάτρες και μαθηματικούς (για να μην αναφέρουμε τα πολλαπλασιάζοντα υποσύνολά τους) και ο Whewell προσπάθησε να τους ενώσει με αυτό το νέο όνομα.

Με την έννοια με την οποία το εννοούσε, και την έννοια με την οποία το καταλαβαίνουμε σήμερα, ο τίτλος του πρώτου επιστήμονα θα μπορούσε αναμφισβήτητα να πάει σε αρκετούς από τους σύγχρονους προγόνους του κλάδου.

Δύο αξιοσημείωτοι υποψήφιοι είναι ο Roger Bacon , ο μεσαιωνικός Άγγλος φιλόσοφος που υποστήριξε τον πειραματισμό και ο Francis Bacon (χωρίς σχέση), ο οποίος κωδικοποίησε την επιστημονική μέθοδο 300 χρόνια αργότερα.

Για πολλούς, οι περίφημες μελέτες κίνησης και σύμπαντος του Galileo Galilei , καθώς και η ετοιμότητά του να αντικρούσει το θρησκευτικό δόγμα, τον καθιστούν τον αρχέτυπο επιστήμονα.

Δημιούργησε αυτό το τότε ισχυρό τηλεσκόπιο που υπήρχε και το χρησιμοποίησε για να επιβεβαιώσει το ηλιοκεντρικό μοντέλο του ηλιακού συστήματος, εδραιώνοντας ίσως τη μεγαλύτερη επιστημονική επανάσταση όλων των εποχών.

 Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν κάλεσε κάποτε τον Γαλιλιί «τον πατέρα της σύγχρονης φυσικής, πράγματι, της σύγχρονης επιστήμης εντελώς».

Άλλοι πιστεύουν ότι η τιμή ανήκει σε παλαιότερα ιστορικά πρόσωπα. Εκατοντάδες χρόνια πριν από οποιονδήποτε από τους προαναφερθέντες Ευρωπαίους, γύρω στα τέλη του πρώτου αιώνα μ.Χ., ο Ibn al-Haytham ανέλαβε μια εκτενή μελέτη του φωτός και της όρασης.

Ένας μουσουλμάνος που γεννήθηκε στο σημερινό Ιράκ, εφηύρε την κάμερα obscura και, όπως γράφει ο Bradley Steffens στο Ibn al-Haytham: First Scientist, “ήταν το πρώτο άτομο που εξέτασε υποθέσεις με επαληθεύσιμα πειράματα.

” Ήταν επίσης μια σαφής επιρροή στον Roger Bacon .

Κανένας από αυτούς τους άντρες δεν αποκαλείται ποτέ επιστήμονες. Αντίθετα, ήταν φυσικοί φιλόσοφοι, όχι πρωτοπόροι σε κάποια θεμελιωδώς νέα κατοχή και, όπως το είδαν, ενσωμάτωσαν μια παράδοση με ρίζες στην Αρχαία Ελλάδα.

Χελώνες σε όλη τη διαδρομή

Διευρύνοντας λίγο την έννοια της επιστήμης, ορισμένοι θεωρούν τον Αριστοτέλη τον αρχικό υποστηρικτή του. Δεν ήταν πολύ πειραματιστής και πολλά από τα συμπεράσματά του ήταν λανθασμένα – πίστευε ότι οι γυναίκες είχαν λιγότερα δόντια από τους άνδρες και ότι όλα τα θέματα αποτελούσαν τα τέσσερα στοιχεία, καθένα από τα οποία βυθίστηκε ή ανέβηκε ανάλογα με τις ανάγκες για να φτάσει στη σωστή του θέση.

Αλλά στο The Lagoon: Πώς επινόησε ο Αριστοτέλης την Επιστήμη , ο βιολόγος Armand Marie Leroi υποστηρίζει ότι ο Αριστοτέλης εντούτοις έδειξε τον εμπειρισμό που από τότε έχει παράγει τόσες πολλές θαυμάσιες ανακαλύψεις.

Στην περίεργη και κολοσσιαία του εξέταση του φυσικού κόσμου, το πνεύμα – αν όχι όλες οι σύγχρονες αρχές – της επιστήμης εμφανίστηκε.

Ο ίδιος ο Αριστοτέλης δείχνει ακόμη πιο πίσω στο παρελθόν, στους Έλληνες προκατόχους του.

Ένας από αυτούς, ο Anaximander , βρήκε έναν πρόσφατο πρωταθλητή στο θεωρητικό φυσικό Carlo Rovelli. Στο The First Scientist: Anaximander and His Legacy , ορίζει την αρχή της επιστήμης στην «επανάσταση του Anaximader»: η συνειδητοποίηση ότι η Γη δεν υποστηρίζεται από κοσμικές στήλες ή από έναν ατελείωτο πύργο χελωνών, όπως υποθέτουν οι προηγούμενοι, αλλά ότι οι ουρανοί συνεχίζουν κάτω από τα πόδια καθώς κάνουν εναέρια.

Για τον Ροβέλλι, αυτό το επίτευγμα δεν είναι λιγότερο σημαντικό από την Κοπέρνικη επανάσταση δύο χιλιετίες αργότερα και αξίζει το επίθετο που δίνει το βιβλίο του στον Αναξίμαντερ.

«Εάν αυτή η επαναπροσδιορισμός του κόσμου είναι μια κεντρική πτυχή της επιστημονικής επιχείρησης, τότε η αρχή αυτής της περιπέτειας δεν πρέπει να αναζητηθεί στους νόμους κίνησης του Νεύτωνα, στα πειράματα του Γαλιλαίου ή στις σκέψεις του Φραγκίσκου Μπέικον».

Αλλά είναι δυνατόν να κάνουμε ένα τελευταίο βήμα πίσω στην ιστορία της επιστήμης, στον δάσκαλο του Anaximander: Thales of Miletus , έναν από τους λεγόμενους Seven Sages of Ancient Greece Είναι πιο συχνά γνωστός ως ο πρώτος φιλόσοφος, αλλά, πάλι, η φιλοσοφία και η επιστήμη γεννιούνται από την ίδια περιέργεια.

Φαίνεται ότι το είχε ο Thales σε μπαστούνια – ενδιαφερόταν για τα πάντα, από τη γεωγραφία και τα μαθηματικά μέχρι την πολιτική και την ιστορία.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ήταν το πρώτο άτομο που διερεύνησε τις βασικές αρχές της ύλης και ο ιστορικός Ηρόδοτος γράφει ότι προέβλεψε έκλειψη το 585 π.Χ. (αν και κανείς δεν ξέρει πώς).

Αλλά θα μπορούσε επίσης να ασκήσει τη διάνοια του για πιο επίγειους σκοπούς, όπως δείχνει ο Αριστοτέλης σε ένα διασκεδαστικό ανέκδοτο.

Ο Thales έζησε στη φτώχεια, και οι άνθρωποι της Μίλητου το έκαναν αυτό ως απόδειξη της αχρηστίας της φιλοσοφίας.

Για να τους διδάξει διαφορετικά, χρησιμοποίησε «την ικανότητά του στα αστέρια» για να προβλέψει μια μεγάλη συγκομιδή ελιάς τον επόμενο χρόνο.

 Στη συνέχεια αγόρασε όλα τα ελαιοτριβεία στην περιοχή και, όταν ήρθε η συγκομιδή, «τα άφησε με όποιο ρυθμό ήθελε και έβγαλε πολλά χρήματα».

Έτσι, ο Αριστοτέλης γράφει, «έδειξε στον κόσμο ότι οι φιλόσοφοι μπορούν εύκολα να είναι πλούσιοι αν θέλουν, αλλά ότι η φιλοδοξία τους είναι άλλου είδους».

Όπως ο Αριστοτέλης, ο Thales δεν πήρε τα πάντα σωστά. Ισχυρίστηκε, για παράδειγμα, ότι «όλα είναι νερό».

Αλλά είναι σημαντικός, πάνω απ ‘όλα, γιατί σημείωσε μια αλλαγή από υπερφυσικές σε φυσικές εξηγήσεις.

Μετά από αιώνες θεϊκής παρέμβασης, των κεραυνών του Δία και των αλωνιστικών κυμάτων του Ποσειδώνα, ο Θαλής ήταν ο πρώτος που πρότεινε θεωρίες για τον τρόπο λειτουργίας του κόσμου με βάση την παρατήρηση και τη λογική – όπως κάνουν σήμερα οι επιστήμονες.

Από όσο μπορούμε να εντοπίσουμε την πνευματική κληρονομιά που κορυφώθηκε στη σύγχρονη επιστήμη, οδηγεί εδώ.