ΑΡΧΑΙΑ ΙΘΩΜΗ

Θα συνειδητοποιήσει επιτέλους ο κόσμος την απειλή των ζωονοσογόνων ασθενειών;

Του Κέβιν Μπέργκερ, 12 Μαρτίου 2020

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μαυρίδης

Ο Ντένις Κάρολ δεν είναι κυνικός όταν λέει ότι το ξέσπασμα του κορωνοϊού ήταν προβλέψιμο. Αντιθέτως, δείχνει να καταλαβαίνει τους ανθρώπους που έχουν τρομοκρατηθεί από την επιδημία. Έχει υπάρξει, πολλάκις, αυτόπτης μάρτυρας δύσκολων καταστάσεων σε διάφορα μέρη του κόσμου που δοκιμάστηκαν από παρόμοιους ιούς. Πάνω απ’ όλα, ο Κάρολ είναι αυθεντία επί του θέματος κι αυτό είναι εμφανές από την πρώτη στιγμή.

Για δεκαετίες, ο Κάρολ υπήρξε ο βασικός ερευνητής που προειδοποιούσε για την απειλή της εξάπλωσης των ζωονοσογόνων ασθενειών, της μετάδοσης δηλαδή παθογόνων ιών από τα ζώα στους ανθρώπους. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η σημερινή επιδημία, η οποία ξεκίνησε από τη ΓουΧαν της Κίνας, προήλθε από έναν ιό που φέρουν οι νυχτερίδες. Το 2009, μετά από χρόνια μελέτης των μεταδοτικών ασθενειών στο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών και στην Αμερικανική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης (USAID), ο Κάρολ ηγήθηκε ενός προγράμματος με την επωνυμία PREDICT, που ερεύνησε με πρωτοποριακές τεχνικές διάφορους ιούς, που έχουν ως ξενιστές ποικίλα ζώα ανά τον κόσμο, με την δυνατότητα να μεταπηδήσουν στους ανθρώπους.

«Ο Ντένις είναι οραματιστής» λέει η Κριστίν Κ. Τζόνσον, επιδημιολόγος στο Ινστιτούτο ONE HEALTH του πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Ντέιβις, όπου εργάζεται ως καθηγήτρια στην κτηνιατρική σχολή. Ο Κάρολ «πήρε την παραδοσιακή μέθοδο αντιμετώπισης των μεταδοτικών ασθενειών και την γύρισε ανάποδα. Είπε: Θα εργαστούμε πάνω σε μια ενεργητική προσέγγιση για να βοηθήσουμε όλες τις χώρες να προετοιμαστούν για το ξέσπασμα μεταδοτικών ασθενειών». Η Τζόνσον, που εργάστηκε ως ερευνήτρια στο PREDICT για πάνω από 10 χρόνια, λέει πως ο Κάρολ είναι πρωτοπόρος στον τομέα του διότι αποφάσισε να εστιάσει την έρευνά του στα άγρια ζώα. «Ο Ντένις διέγνωσε ότι οι μεταδοτικές ασθένειες που προέκυπταν ανά τον κόσμο προέρχονταν από τα άγρια κι όχι τα οικόσιτα ζώα και έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για άμεση χρηματοδότηση της έρευνας στον συγκεκριμένο τομέα». Για μια 10ετία, το PREDICT λάμβανε ετήσια χρηματοδότηση της τάξης των 15-20 εκατ. δολαρίων. Το 2019, η χρηματοδότηση δεν ανανεώθηκε και ο Κάρολ έφυγε από την USAID και δημιούργησε ένα καινούριο πρόγραμμα, το Global Virome Project, «για να κεφαλαιοποιήσει τα επιστημονικά ευρήματα και την εμπειρία του PREDICT».

Ο Κορωνοϊός αποτελεί παγκόσμιο γεγονός και θα χτυπήσει κάθε κοινότητα οπουδήποτε στον κόσμο.

Κατά τη διάρκεια της κουβέντας μας, τα επιστημονικά δεδομένα διανθίζονταν από τον Κάρολ με καυστικές νύξεις, είτε μιλούσε για την βιολογία των ιών, είτε για την απελπιστικά αργή αντίδραση του Λευκού Οίκου στην επιδημία. Η πρώτη μου ερώτηση είχε να κάνει με την πηγή της επιδημίας.

Πως πέρασε ο κορωνοϊός από τις νυχτερίδες στους ανθρώπους;

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς αλλά υποθέτουμε ότι ο ιός μεταπήδησε στους ανθρώπους λόγω της εγγύτητας με την εισβολή μας στο ενδιαίτημα των νυχτερίδων. Επίσης, είναι πιθανόν να υπήρξε άμεση επιμόλυνση όταν κάποιοι έπιασαν ένα ζώο. Ίσως και να υπήρξε δευτερογενής πηγή. Όταν είχαμε το ξέσπασμα της επιδημίας SARS του 2002 στην Κίνα, δεν εντοπίσαμε άμεση επαφή των ανθρώπων με τις νυχτερίδες ως πρωτογενή πηγή μόλυνσης. Υπήρξε όμως δευτερογενής πηγή μόλυνσης και αυτή ήταν ένα άγριο ζώο, η μοσχογαλή, που θηρευόταν από τους ανθρώπους.

Είναι δυνατόν η μετάδοση να προήλθε από την κατανάλωση κάποιου ζώου;

Συνήθως, η προετοιμασία του ζώου για μαγείρεμα είναι το στάδιο στο οποίο έχεις άμεση έκθεση στον ιό. Αφού μαγειρευτεί το ζώο, ο ιός έχει πεθάνει. Η μετάδοση γίνεται με το γδάρσιμο ή καθώς το ζώο σφάζεται και οι άνθρωποι εκτίθενται στα σωματικά υγρά, το αίμα και τις διάφορες εκκρίσεις. Όταν είχε ενσκήψει η γρίπη των πτηνών από τα κοτόπουλα, η πλειοψηφία των επιμολύνσεων γινόταν καθώς τα πουλερικά προετοιμάζονταν για μαγείρεμα. Για παράδειγμα, στην Αίγυπτο, οι πρώτες που μολύνονταν ήταν οι γυναίκες που έσφαζαν και μαγείρευαν τα ζώα.

Εμείς οι άνθρωποι πιστεύουμε πως είμαστε κάτι ιδιαίτερο αλλά οι ιοί μας προσβάλλουν όπως ακριβώς προσβάλλουν μια νυχτερίδα.

Το 2018, εσύ και οι συνάδελφοί σου γράψατε στο περιοδικό «Η ικανότητά μας να μειώσουμε την εμφάνιση των μεταδοτικών ασθενειών υποσκάπτεται από την ελλιπή μας κατανόηση σε ότι αφορά την ποικιλότητα και την οικολογία των ιογενών απειλών». Τι είναι αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε σχετικά με την ποικιλότητα και την οικολογία των ιογενών απειλών;

Το πρώτο που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι οποιαδήποτε απειλή πρόκειται να αντιμετωπίσουμε, υπάρχει ήδη, κυκλοφορεί με τα άγρια ζώα. Σκέψου το ως μια ιογενή σκοτεινή ύλη. Εκεί έξω κυκλοφορεί μια μεγάλη δεξαμενή από ιούς κι εμείς αναγνωρίζουμε κάποιον ιό μόνο όταν έχουμε μεταπήδηση στους ανθρώπους και αντιμετωπίζουμε τα πρώτα κρούσματα ασθενών.

Έχουν οι νυχτερίδες μεγάλη δυνατότητα για μεταφορά ιών στους ανθρώπους;

Σίγουρα. Έχουμε αναγνωρίσει τις νυχτερίδες ως δεξαμενές κορωνοϊών αλλά και του ιού Έμπολα. Θέλουμε να καταλάβουμε πως λειτουργούν τα διάφορα είδη νυχτερίδων μέσα στα αντίστοιχα οικοσυστήματα. Έχουν συγκεκριμένες συμπεριφορές και πρακτικές που τις κρατούν μακριά ή κοντά στον ανθρώπινο πληθυσμό; Το είδος νυχτερίδας στο οποίο απομονώσαμε τον ιό του Έμπολα στην δυτική Αφρική είχε την τάση να φωλιάζει μέσα στις ανθρώπινες κατοικίες αυξάνοντας, έτσι, την πιθανότητα μεταπήδησης του ιού στους ανθρώπους.

Έχουν υπάρξει αλλοιώσεις στα ενδιαιτήματα των νυχτερίδων που τις έφεραν πιο κοντά στους ανθρώπους;

Οι αλλοιώσεις στα ενδιαιτήματά τους είμαστε εμείς οι άνθρωποι. Έχουμε διεισδύσει βαθιά σε οικο-ζώνες τις οποίες δεν είχαμε καταλάβει ποτέ στο παρελθόν.

Κάποιο σχετικό παράδειγμα της εισβολής μας;

Στην Αφρική είμαστε μάρτυρες μιας άνευ προηγουμένου εισβολής από πετρελαϊκές και εξορυκτικές εταιρείες σε περιοχές που δεν κατοικούνταν από ανθρώπους. Το πρόβλημα δεν είναι η μετακίνηση εργατών και η κατασκευή καταυλισμών στις συγκεκριμένες περιοχές. Το πρόβλημα είναι η κατασκευή δρόμων που επιτρέπει την μετακίνηση ολόκληρων πληθυσμών εκεί. Οι δρόμοι δίνουν την δυνατότητα και στα άγρια ζώα να έρθουν κοντά στους οικισμούς των ανθρώπων. Οι δραματικές αυτές αλλαγές αυξάνουν την πιθανότητα επιμολύνσεων από ιούς.

Τα φαινόμενα μεταπήδησης ιών από τα ζώα στους ανθρώπους είναι συχνότερα σήμερα απ’ ότι πριν 50 χρόνια;

Ναι. Η EcoHealth Alliance, μια ΜΚΟ, και άλλοι φορείς, μελέτησαν κάθε αναφορά ξεσπάσματος επιδημίας από το 1940 και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα φαινόμενα μεταπήδησης σήμερα είναι δύο με τρεις φορές συχνότερα απ’ ότι ήταν πριν 40 χρόνια. Η τάση είναι αυξητική και προκαλείται από την απίστευτη αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και την επέκτασή μας σε παρθένες περιοχές. Ο καταλυτικός παράγοντας στην αύξηση των περιστάσεων μεταπήδησης ιών είναι η αλλαγή χρήσης της γης – όλο και περισσότερη γη για καλλιέργειες και πιο συγκεκριμένα για κτηνοτροφία.

Υπάρχει κάτι συγκεκριμένο σε έναν ιό που τον καθιστά ζωονοσογόνο;

Μπορείς να πεις ότι οι ιοί δεν είναι έμβιοι οργανισμοί. Είναι πρωτεΐνες με ενθυλακωμένο DNA ή RNA. Πέρα απ’ αυτό, δεν έχουν κάποιο μηχανισμό για να επιβιώσουν από μόνοι τους. Αναζητούν, λοιπόν, ένα οικοσύστημα που διαθέτει όλον τον υπόλοιπο κυτταρικό εξοπλισμό που είναι απαραίτητος για την αναπαραγωγή τους. Δεν είναι ικανοί να ζήσουν έξω από κάποιο ζωικό πληθυσμό. Χρειάζονται τα ζώα για να αναπαραχθούν. Για τους ιούς, εμείς οι άνθρωποι, είμαστε απλά ακόμη ένα είδος ζώου. Νομίζουμε ότι είμαστε κάτι ιδιαίτερο αλλά οι ιοί μας προσβάλλουν με ακριβώς τον ίδιο σκοπό που προσβάλλουν μια νυχτερίδα ή μια μοσχογαλή.

Οι ιοί ζουν σε μια εύθραυστη ισορροπία, έτσι δεν είναι; Πρέπει να επιβιώσουν χωρίς να σκοτώσουν τον ξενιστή τους.

Σωστά. Οι ιοί που σκοτώνουν τους ξενιστές τους γρήγορα θα εξαφανιστούν. Αυτό συνέβη με τον ιό SARS. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι σκοτώνοντας το 10% των ξενιστών του, δεν κατόρθωσε να καταστεί πανδημία στον πλανήτη μας.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο συγκεκριμένος κορωνοϊός θα αυτοκαταστραφεί;

Ο συγκεκριμένος έχει χαμηλή παθογένεια. Όσο χαμηλότερη είναι η λοιμογόνος ικανότητά του, τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να γίνει πανδημία, δηλ. μέρος ενός εποχιακού συμβάντος. Αυτή είναι μια από τις μεγαλύτερες ανησυχίες μας. Αν τα πράγματα ησυχάσουν τους καλοκαιρινούς μήνες, τότε το μέγα ερώτημα είναι «θα συνεχίσει να μολύνει τους ανθρώπους;» Το καλοκαίρι οι ιοί της γρίπης κυκλοφορούν γύρω μας αλλά είναι ανενεργοί. Βρίσκονται εν υπνώσει. Όταν εμφανιστούν οι κατάλληλες συνθήκες, δηλ.  κρυώσει ο καιρός και αυξηθεί η υγρασία, τότε ο Covid-19 μπορεί να αρχίσει να πολλαπλασιάζεται σαν τρελός. Αν ο κορωνοϊός καταφέρει να καταστεί ανενεργός κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, χωρίς να σκοτώσει τον ξενιστή του, τότε θα έχουμε στα χέρια μας έναν ιό που έχει όλα τα εχέγγυα να καθιερωθεί ως μέρος του κανονικού μας τοπίου κι όλα αυτά σε βάρος δικό μας.

Πιστεύεις ότι η επιδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα ήταν αναπόφευκτη;

Ήταν σίγουρα προβλέψιμη. Είναι σαν να μην έχουμε κώδικα οδικής κυκλοφορίας και συνεχώς να βλέπουμε πεζούς να χτυπιούνται από αυτοκίνητα καθώς διασχίζουν τους  δρόμους. Που είναι το παράξενο σε μια τέτοια κατάσταση; Πουθενά! Το μόνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να φτιάξουμε διαβάσεις, κυκλοφοριακούς κανόνες και κανονισμούς. Δεν το κάνουμε όμως. Δεν καθιερώνουμε τις πρακτικές ασφαλείας που θα ελαχιστοποιήσουν τις πιθανότητες μεταπήδησης των διαφόρων ζωονοσογόνων ασθενειών. Αν κατανοήσουμε καλύτερα το που κυκλοφορούν οι συγκεκριμένοι ιοί, αλλά και το περιβάλλον τους, θα αποκτήσουμε την δυνατότητα να ελαχιστοποιήσουμε τον κίνδυνο της μεταπήδησής τους στον ανθρώπινο πληθυσμό.

Διαβάστε το β΄μέρος εδώ