«Κάθε φορά που μπαίνω σε ένα τρένο, το κλακ κλακ του βαγονιού πάνω στις ράγες μού θυμίζει πάντα την πρώτη αποστολή. Το μυαλό μου γυρίζει εκεί. Κατευθύνει τη ζωή μας από τότε». Ο Χάιντς Κούνιο, στα 87 του, ένας από τους τελευταίους Ελληνες επιζώντες του Ολοκαυτώματος, επιβιβάστηκε στο πρώτο τρένο που αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη για το Αουσβιτς στις 15 Μαρτίου του 1943. Επτά δεκαετίες έπειτα από εκείνη την αναχώρηση, ο Κούνιο, με την αγαπημένη του Σέλλη στο πλάι του, μας διηγείται το μαρτυρικό του ταξίδι.

«Ξυπνήστε, φεύγετε! Οι άγριες φωνές της γερμανικής πολιτοφυλακής μάς ξεσήκωσαν στο γκέτο του Βαρώνου Χιρς. Η διαταγή έλεγε να φύγουμε χωρίς πολλά πράγματα, μόνο με μια μικρή αποσκευή στο χέρι. Δεν είχαμε ιδέα τι θα συναντούσαμε», θυμάται ο κ. Κούνιο. Ο συνοικισμός, που δημιουργήθηκε για να στεγάσει τους πυροπαθείς του 1890, είχε μετατραπεί σε φρικτή «αίθουσα αναμονής», εξαιτίας της γειτνίασής του με τον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό, στη δυτική πλευρά της Θεσσαλονίκης.

Με το κίτρινο αστέρι στο πέτο, επιταγές σε ζλότι για την Πολωνία, λίγα τρόφιμα και μια αλλαξιά, ο Χάιντς Κούνιο επιβιβάστηκε μαζί με την οικογένειά του σ’ ένα βαγόνι που το χρησιμοποιούσαν για μεταφορές ζώων και υλικών. «Δεν υπήρχαν προειδοποιήσεις για το τι θα συναντούσαμε. Δεν το είχαμε αντιληφθεί. Η κοινή λογική έλεγε να μην πάμε. Υπήρχαν ακόμη τρόποι να κρυφτείς. Αλλά σαν τα πρόβατα, πήγαμε, όλοι, πειθήνια», σημειώνει. Επειτα από ολονύχτια αναμονή σ’ ένα κλειδωμένο βαγόνι με μια χαραμάδα για παράθυρο, το τρένο ξεκίνησε μόλις χάραξε.

Απάνθρωπες συνθήκες

«Ημασταν από 60 έως 80 άτομα, στοιβαγμένα στα βαγόνια. Ανδρες, γυναίκες, παιδιά, όλοι μαζί, ανακατεμένοι. Δεν μπορούσες να πάρεις ανάσα. Ορθιοι. Για να καθίσεις λίγο, έπρεπε αυτοί που ήταν γύρω σου να κάνουν ένα μικρό άνοιγμα. Πολλοί δεν άντεξαν τις κακουχίες της διαδρομής και πέθαναν πριν φτάσουμε στο στρατόπεδο», θυμάται. Τη μέρα ο ήλιος έκαιγε το βαγόνι, ενώ τη νύχτα η υγρασία και το κρύο περόνιαζαν τα σώματα. «Δεν υπήρχε δυνατότητα να κοιμηθείς. Η κούραση ήταν μεγάλη. Κανείς δεν είχε όρεξη για συζητήσεις. Ο καθένας μοιρολογούσε την τύχη του και όλοι αναρωτιόντουσαν πού θα φτάσουμε», τονίζει ο κ. Κούνιο.

Το ταξίδι από τη Θεσσαλονίκη προς το Αουσβιτς διήρκεσε έξι μέρες. Πολλές φορές το τρένο σταματούσε για ώρες αλλά απαγορευόταν να κατέβουν. Στις έξι ημέρες του ταξιδιού μονάχα μία φορά τούς επετράπη να βγουν από τα βαγόνια. Η δίψα και μετά η πείνα δεν άργησαν να τους καταβάλουν. «Μοναδική φορά που σταματήσαμε για να κατέβουμε ήταν λίγο πιο πάνω από το Βελιγράδι, σε μια ερημική τοποθεσία. Σ’ ένα ρυάκι βρήκαμε ευκαιρία να πιούμε νερό και να πλύνουμε το πρόσωπό μας. Στο βαγόνι η δυσωδία ήταν τρομακτική. Με ένα πρόχειρο χώρισμα κάναμε την ανάγκη μας. Πώς να μπορέσουν οι γυναίκες; Πώς να ηρεμήσεις τα παιδιά; Ηταν απάνθρωπα πράγματα», σημειώνει ο κ. Κούνιο. Η φωνή του αρχίζει να τρέμει και για λίγο χάνει τον ειρμό της σκέψης του. «Πιστεύω ότι ο τρόπος της μεταφοράς μας ήταν προσχεδιασμένος με κάθε λεπτομέρεια για να σπάσουν το ηθικό μας και να μην έχουμε κουράγιο να αντισταθούμε».

Ο Χάιντς Κούνιο αποβιβάστηκε στο Αουσβιτς βράδυ κάτω από έναν καθαρό, έναστρο ουρανό, με πολύ κρύο, όπως μας λέει. «Με το που κατεβήκαμε από τα βαγόνια, άρχισε η “σελεκσιόν”, η διαλογή. Οσοι οδηγήθηκαν στους θαλάμους αερίων, θανατώθηκαν. Οι υπόλοιποι πήραμε τον αριθμό στο μπράτσο. Για εκείνους ήμουν πλέον ο 109565. Τότε τελείωνε στην πραγματικότητα το ταξίδι», τονίζει ο κ. Κούνιο. Και όμως, όπως διαπίστωσαν πολύ γρήγορα οι εκτοπισμένοι Εβραίοι, το «ταξίδι» τους στην κόλαση του Αουσβιτς είχε μόλις αρχίσει.

Τα παιδιά των τρένων

Μέσα στα τρένα του Ολοκαυτώματος, «ανακατεμένα» με τους μεγάλους ήταν και παιδιά. Οι φωνές τους και ο τρόμος τους δεν μπορούσαν να κρυφτούν. Η Στέλλα Σαλέμ, νομικός και ερευνήτρια του Ολοκαυτώματος, όταν άκουσε τις διηγήσεις του πατέρα της, Ιωσήφ, για τα καταναγκαστικά έργα και τη φρίκη του Αουσβιτς, αναρωτήθηκε ποια ήταν εκείνα τα παιδιά που ταξίδεψαν στα τρένα.

«Δεν υπήρχαν πουθενά στις λίστες των θυμάτων. Κανείς δεν μπορούσε να μου πει με ακρίβεια πόσα παιδιά στάλθηκαν από τη Θεσσαλονίκη στα στρατόπεδα συγκέντρωσης», σημειώνει. «Τα παιδιά κάτω των 16 ετών οδηγούνταν αμέσως στους θαλάμους αερίων, οπότε δεν καταγράφονταν στις λίστες των στρατοπέδων. Οσα ήταν κάτω των πέντε ετών, δεν φορούσαν το κίτρινο αστέρι και δεν τα μετρούσαν πριν από την αναχώρηση του τρένου. Υπάρχει ένα μεγάλο κενό», τονίζει η κ. Σαλέμ.

Στα 63 της χρόνια περνάει τις μέρες της στο Ληξιαρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης, αναζητώντας στις πράξεις των γεννήσεων τα χαμένα παιδιά του Αουσβιτς. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, την περίοδο 1926-1943 έχουν καταγραφεί περισσότερες από 20.000 γεννήσεις Εβραιόπουλων, από τα οποία πολύ λίγα κατάφεραν να κρυφτούν στη διάρκεια της Κατοχής ή να μεταναστεύσουν. «Από τα στοιχεία που έχω συγκεντρώσει μέχρι τώρα, εκτιμώ ότι περίπου 15.000 παιδιά μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα και θανατώθηκαν, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Είναι ασύλληπτο. Από τα παιδιά που επιβίωσαν από τα στρατόπεδα, μόνο 25 επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ενώ περίπου 100 κρύφτηκαν και κατάφεραν να επιβιώσουν κατά τη διάρκεια της Κατοχής», τονίζει.

Τα αρχεία με την αναλυτική οικογενειακή κατάσταση των Εβραίων που ζούσαν στη Θεσσαλονίκη πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο εκλάπησαν από τις κατοχικές δυνάμεις και, όπως εξηγεί, δεν έχουν ακόμη ανακτηθεί. Παράλληλα με την καταγραφή των παιδιών, η κ. Σαλέμ διασταυρώνει τα στοιχεία της με τα αρχεία διεθνών οργανισμών για να διαπιστώσει πόσα και ποια από αυτά κατάφεραν να επιβιώσουν εντός και εκτός Ελλάδος.

Παντρεύτηκαν για να είναι μαζί

Η κ. Σαλέμ μας δείχνει τις λίστες με τα ονόματα των 115 παιδιών που γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη το 1943. Διαβάζουμε: «Επώνυμο: Γκατένιο. Ονομα: Λεών. Ονομα Πατέρα: Ισαάκ. Ονομα Μητέρας: Μυριάμ. Ημερομηνία Γέννησης: 24 Μαρτίου 1943». Από αυτά τα παιδιά μόνο τέσσερα επέζησαν είτε επειδή φυγαδεύτηκαν είτε επειδή κρύφτηκαν, εξηγεί η ερευνήτρια, όπως ο Ραφαήλ Μπενβενίστε που έζησε σε ένα υπόγειο της Χαριλάου μαζί με τη μητέρα και τη γιαγιά του μέχρι την απελευθέρωση. «Δεν μου φέρνει θλίψη να κάνω αυτή την έρευνα. Ξαναζώ την ιστορία των Εβραίων της πόλης μας. Από τη στιγμή που διασώζεις το όνομά τους, παίρνουν τη θέση τους στην Ιστορία», τονίζει.

Από την ιδιότυπη «επανασύσταση» των χαμένων εβραϊκών οικογενειών προκύπτουν νέα στοιχεία για την εβραϊκή κοινότητα, όπως η οικονομική κατάσταση των μελών και οι γειτονιές που ζούσαν και δούλευαν. «Λίγο πριν από την αναχώρησή τους για το Αουσβιτς, υπάρχουν καταγεγραμμένοι 300 γάμοι στο Ληξιαρχείο Θεσσαλονίκης. Είναι προφανές ότι δεν ήξεραν πού πάνε και νόμιζαν ότι αν είναι παντρεμένοι, θα είχαν μια καλύτερη τύχη», σημειώνει.

Από τον Μάρτιο έως τον Αύγουστο του 1943 αναχώρησαν συνολικά 19 τρένα από τη Θεσσαλονίκη, μεταφέροντας πάνω από 45.000 Εβραίους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ενώ λιγότεροι από 2.000 κατάφεραν να επιβιώσουν και να επιστρέψουν στη Θεσσαλονίκη. Χωρίς τη χρήση του σιδηροδρομικού δικτύου της Ευρώπης, οι ιστορικοί αμφιβάλλουν εάν οι ναζιστικές δυνάμεις θα κατάφερναν να εκτοπίσουν και να θανατώσουν εκατομμύρια Εβραίων πολιτών. «Συγγνώμη» στα θύματα του Ολοκαυτώματος έχουν ζητήσει, μεταξύ άλλων, οι ολλανδικοί και οι γαλλικοί σιδηρόδρομοι.

Στη Θεσσαλονίκη, στον χώρο του Παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού, σχεδιάζεται η ανέγερση Μουσείου Ολοκαυτώματος και Εκπαιδευτικού Κέντρου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, σε έκταση 12 στρεμμάτων που έχει παραχωρήσει η ΓΑΙΑΟΣΕ στην Ισραηλιτική Κοινότητα, ενώ στον ίδιο χώρο εξετάζεται να μεταφερθεί και το Εβραϊκό Δημοτικό Σχολείο της πόλης.

Ο κ. Κούνιο μετέφερε στο βιβλίο του «Εζησα τον θάνατο» τη φρίκη όσων έζησε στο στρατόπεδο του Αουσβιτς και το πώς κατάφερε και βγήκε ζωντανός ο ίδιος αλλά και η οικογένειά του, επειδή ήξεραν γερμανικά και έκαναν τους διερμηνείς. Μας αποχαιρετά με την ίδια φράση που βροντοφωνάζει από τότε: «Ποτέ ξανά!».

Εκδηλώσεις μνήμης

Σήμερα ο Δήμος Θεσσαλονίκης, η Ισραηλιτική Κοινότητα και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, στο οποίο θα δημιουργηθεί έδρα Εβραϊκών Σπουδών, διοργανώνουν πορεία μνήμης από την πλατεία Ελευθερίας μέχρι τον Παλαιό Σιδηροδρομικό Σταθμό. Στο πλαίσιο της ημέρας, η παράσταση «Zyklon ή το Πεπρωμένo» του Θανάση Τριαρίδη, που αναφέρεται στο θανάσιμο αέριο των θαλάμων αερίων, ανεβαίνει με ελεύθερη είσοδο στο θέατρο Black Box, ενώ η Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με το γερμανικό προξενείο δίνει συναυλία με έργα Μάλερ, Μπλοχ και Μέντελσον στην αίθουσα τελετών του ΑΠΘ, υπό τη διεύθυνση του Ερρίκου Φρεζή.

http://www.kathimerini.gr/