ΑΡΧΑΙΑ ΙΘΩΜΗ

Των Φ. Σκού­ρα, Α.Χα­τζη­δή­μου, Α. Κα­λού­ση, Γ. Πα­πα­δη­μη­τρί­ου

ΕΚ­ΔΟ­ΣΕΙΣ ΟΔΥΣ­ΣΕ­ΑΣ/ΤΡΙΑ­ΨΙΣ ΛΟΓΟΣ 3

Στην ζωή μου θεωρώ εξαιρετική  τύχη την γνωριμία με ανθρώπους που είναι αρκετά προβληματισμένοι για τα όσα συμβαίνουν εδώ και δύο χρόνια στην χώρα μας. Βεβαίως υπάρχει και η άλλη αντίληψη ότι πολλοί συμπατριώτες δεν ενδιαφέρονται για  όσα συμβαίνουν στην θλιβερή πραγματικότητα των μνημονίων και της απαξίωσης της ζωής στην Ελλάδα. Γιατί τα γράφω αυτά στο εισαγωγικό σημείωμα ;

Έχει έλθει στα χέρια μου ένα βιβλίο μέσω ηλεκτρονικής διαδρομής  ένα εξαιρετικό βιβλίο με αναφορά στα θέματα που έχουν να κάνουν με την ψυχική υγεία των Ελλήνων κατά και μετά την διάρκεια του πολέμου το 1940-41, στην χρονική περίοδο της κατοχής και ότι ακολούθησε.

Αντιγράφω λοιπόν,

«Η λαί­λα­πα του Δεύ­τε­ρου Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου συ­ντά­ρα­ξε και κι­νη­το­ποί­η­σε το σύ­νο­λο των δια­θέ­σι­μων δυ­νά­με­ων στους το­μείς της ψυ­χι­κής υγεί­ας. Η ελ­λη­νι­κή ψυ­χια­τρι­κή την εποχή εκεί­νη πα­ρου­σί­α­ζε ει­κό­να ανά­λο­γη με τη γε­νι­κή κα­τά­στα­ση της χώρας σε οι­κο­νο­μι­κό, πο­λι­τι­κό και δια­νοη­τι­κό επί­πε­δο. Ωστό­σο, υπήρ­ξε σε­βα­στός αριθ­μός αξιό­λο­γων νευ­ρο­λό­γων-ψυ­χιά­τρων που, μετά από σπου­δές στο εξω­τε­ρι­κό, άσκη­σε το επάγ­γελ­μά του στην Ελ­λά­δα. Μέσα σε τούτο το πλαί­σιο εμ­φα­νί­ζε­ται το 1947 το και­νο­φα­νές σύγ­γραμ­μα με τον τίτλο: «Η ψυ­χο­πα­θο­λο­γία της πεί­νας, του φόβου και του άγ­χους» με υπέρ­τι­τλο: «Από το ια­τρι­κό χρο­νι­κό της Κα­το­χής».

Η ερ­γα­σία αυτή είναι είναι αφιε­ρω­μέ­νη στους δύο πρω­τα­γω­νι­στές της Κα­το­χής στην Ελ­λά­δα: την πείνα και την τρο­μο­κρα­τία. Οι πλη­ρο­φο­ρί­ες και τα στοι­χεία στα­χυο­λο­γή­θη­καν από χρο­νι­κά της, επί­ση­μες εκ­θέ­σεις και στα­τι­στι­κές, επι­στη­μο­νι­κές ερ­γα­σί­ες, ιστο­ρι­κά και λο­γο­τε­χνι­κά έργα της επο­χής αλλά και από τον πα­ρά­νο­μο Τύπο. Επί­σης, μοι­ρά­στη­κε ερω­τη­μα­το­λό­γιο όσο γι­νό­ταν πιο πλα­τιά και σε διά­φο­ρα κοι­νω­νι­κά στρώ­μα­τα. Έγινε συ­στη­μα­τι­κή προ­φο­ρι­κή έρευ­να ενώ πολ­λοί διέ­θε­σαν το υλικό από ση­μειώ­σεις και ημε­ρο­λό­για που είχαν  κρα­τή­σει την εποχή της Κα­το­χής.

Πολύ εν­δια­φέ­ρο­ντα ήταν τα απο­τε­λέ­σμα­τα της έρευ­νας σε σχο­λεία. Γρά­φουν οι συγ­γρα­φείς: «Τα απο­τε­λέ­σμα­τα της έρευ­νάς μας ξε­πέ­ρα­σαν τις αρ­χι­κές μας προσ­δο­κί­ες. Μέσα από τις στε­νές αυτές σε­λι­δού­λες, με τους πε­ρί­ερ­γους  γρα­φι­κούς  χα­ρα­κτή­ρες και το πιο ανο­μοιο­γε­νές ύφος -από το πιο σχο­λα­στι­κό κι επι­με­λη­μέ­νο, ως το πιο επι­γραμ­μα­τι­κό και ακόμα και το πιο διε­ξο­δι­κό κι επι­κό- ξε­πε­τιέ­ται όλη η ιστο­ρία της Κα­το­χής». Και: «Φυλ­λο­με­τρώ­ντας τα στε­νό­μα­κρα αυτά φυλ­λα­ρά­κια, περ­νούν μπρο­στά από τα μάτια μας, σαν πα­νό­ρα­μα όλες οι γνώ­ρι­μες, τρα­γι­κές ει­κό­νες της Κα­το­χής. Και πρώ­τα-πρώ­τα η πείνα, ατέ­λειω­τη πομπή».

Το πρώτο μέρος του βι­βλί­ου αφορά τη με­λέ­τη του άγ­χους και του φόβου.   Ιδιαί­τε­ρο εν­δια­φέ­ρον πα­ρου­σιά­ζει η ανα­φο­ρά στη σύγ­χι­ση που γί­νε­ται ανά­με­σα στις έν­νοιες του φόβου και του άγ­χους και στην ανά­γκη της με­τα­ξύ τους διά­κρι­σης. Ο φόβος είναι ευ­νοϊ­κή κα­τά­στα­ση για δράση (φυγή ή άμυνα), καθώς προ­κα­λεί­ται από συ­γκε­κρι­μέ­νο αντι­κεί­με­νο, ενώ αντί­θε­τα το χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό του άγ­χους (πραγ­μα­τι­κού κι όχι νευ­ρω­σι­κού) είναι η οδυ­νη­ρή ανα­μο­νή ενός άγνω­στου, ακα­θό­ρι­στου κιν­δύ­νου. Έτσι κι ο σκο­πός της να­ζι­στι­κής τρο­μο­κρα­τί­ας«ήταν να δη­μιουρ­γή­σει για τον πλη­θυ­σμό τέ­τοιες συν­θή­κες, όπου κάθε αί­σθη­μα ασφά­λειας θα εξα­φα­νι­ζό­ταν και τη θέση του θα έπαιρ­νε ένας άπαυ­τος, εξαι­ρε­τι­κά οδυ­νη­ρός, αγ­χώ­δης φόβος, που δεν θα επέ­τρε­πε καμιά άλλη σκέψη και κα­νέ­να άλλο συ­ναί­σθη­μα. Έτσι θα οδη­γού­νταν ο λαός σε μια αλη­θι­νή ψυ­χι­κή οπι­σθο­δρό­μη­ση. Γρή­γο­ρα έγινε φα­νε­ρό πως δεν υπήρ­χαν παρά δύο μο­νά­χα διέ­ξο­δοι από την οδύνη: ή η συ­νερ­γα­σία με τον κα­τα­κτη­τή  ή η αντί­στα­ση, που αν και με­γά­λω­νε τους κιν­δύ­νους, επέ­τρε­πε την κυ­ριαρ­χία του άγ­χους από τη δράση, τη γνώση και τη συ­νεί­δη­ση του κιν­δύ­νου».

Σε μια εγκύ­κλιο των Γερ­μα­νών που κυ­κλο­φό­ρη­σε κατά τον Ισπα­νι­κό εμ­φύ­λιο, δια­βά­ζου­με: «Μια από τις ου­σια­στι­κές συν­θή­κες της Νίκης είναι να κλο­νί­σου­με το ηθικό των εχθρι­κών στρα­τευ­μά­των (…) είναι απα­ραί­τη­το να εμπνεύ­σου­με στον πλη­θυ­σμό ένα σω­τή­ριο για μας τρόμο. Ένας κα­νό­νας επι­βάλ­λε­ται: Όλα τα χρη­σι­μο­ποιού­με­να μέσα πρέ­πει να είναι θε­α­μα­τι­κά κι εντυ­πω­σια­κά». Στο  ελ­λη­νι­κό ρα­διό­φω­νο και τον Τύπο προ­βάλ­λο­νταν ευ­ρέ­ως οι εκτε­λέ­σεις αθώων ομή­ρων, τα μπλό­κα, οι χωρίς λόγο εκτο­πι­σμοί. Π τώ­μα­τα γυμνά, πα­ρα­μορ­φω­μέ­να από τα βα­σα­νι­στή­ρια εγκα­τα­λεί­πο­νταν από τους ναζί τη νύχτα στους δρό­μους για να τρο­μο­κρα­τή­σουν τον υπό­λοι­πο πλη­θυ­σμό. Η βα­σι­κή τα­κτι­κή ήταν η τα­κτι­κή του μυ­στη­ρί­ου και του αγνώ­στου. Κα­νείς δεν ήξερε αν και για ποιο λόγο θα συλ­λη­φθεί ή θα εκτε­λε­στεί. Η αγω­νία με την πα­θη­τι­κή ανα­μο­νή έφτα­νε στο κα­τα­κό­ρυ­φο.

Το βι­βλίο βρί­θει από τις πε­ρι­γρα­φές των θυ­μά­των, που κα­τα­θέ­τουν με αλ­λό­κο­τα ωμό ρε­α­λι­σμό τις κα­τα­στά­σεις ορια­κής οδύ­νης, τρό­μου κι αγω­νί­ας στις πό­λεις, τις φυ­λα­κές και τα στρα­τό­πε­δα, όπου «Το σύ­μπαν ολό­κλη­ρο γί­νε­ται μια στάλα. Όλα δεν είναι τί­πο­τε άλλο παρά δυο σπα­σμέ­να κόκ­κα­λα, δυο μα­ρα­μέ­να χέρια που τα λια­νί­ζει κά­ποιος αό­ρα­τος με μια λίμα».

Στο δεύ­τε­ρο μέρος του βι­βλί­ου με­λε­τά­ται το πιο απο­τε­λε­σμα­τι­κό τρο­μο­κρα­τι­κό μέσο της Κα­το­χής: η πείνα που τά­ρα­ξε βα­θύ­τα­τα όλο το ψυ­χι­κό εποι­κο­δό­μη­μα του λαού, δρώ­ντας στη βα­θύ­τε­ρη εν­στι­κτώ­δι­κή ζωή και τα βιο­λο­γι­κά θε­μέ­λια των αν­θρώ­πων. Ανα­φέ­ρο­νται με εξα­ντλη­τι­κές λε­πτο­μέ­ρειες τα στά­δια που ακο­λου­θεί η νόσος της πεί­νας. Πρώτο είναι το διε­γερ­τι­κό στά­διο, κατά το οποίο ο άρ­ρω­στος δια­κα­τέ­χε­ται από ανυ­πό­φο­ρο εκνευ­ρι­σμό και υπερ­κι­νη­τι­κό­τη­τα. Το χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό­τε­ρο γε­γο­νός αυτού του στα­δί­ου είναι η άμ­βλυν­ση του αι­σθή­μα­τος της αη­δί­ας, που σε συν­δυα­σμό με την έλ­λει­ψη κάθε αί­σθη­σης ατο­μι­κής κι αν­θρώ­πι­νης αξιο­πρέ­πειας, κα­τέ­βα­ζαν τον άν­θρω­πο στο επί­πε­δο του ζώου. Η επι­θε­τι­κό­τη­τα, τα πα­ρα­νοϊ­κά σύν­δρο­μα καθώς και η άμ­βλυν­ση των αι­σθη­μά­των αλ­λη­λεγ­γύ­ης για το συ­νάν­θρω­πο θα είχαν οδη­γή­σει την κοι­νω­νία στην πλήρη κα­νι­βα­λι­στι­κή έκ­πτω­ση αν μέσω του κι­νή­μα­τος Αντί­στα­σης, των λαϊ­κών συσ­σι­τί­ων κ.λπ., δεν είχε πραγ­μα­τω­θεί μια αντί­θε­τη κί­νη­ση «εξαν­θρω­πι­σμού κι ενη­λι­κί­ω­σης της προ­σω­πι­κό­τη­τας».

Το δεύ­τε­ρο στά­διο της πεί­νας είναι εκεί­νο της κα­τά­πτω­σης, των βα­ρύ­τα­των ορ­γα­νι­κών συ­νε­πειών και της έκ­πτω­σης του ψυ­χι­σμού προς τα κα­τώ­τε­ρα ονει­ρι­κά και υπο­νοϊ­κά επί­πε­δα. Είναι ο προ­θά­λα­μος του τε­λι­κού στα­δί­ου, που διαρ­κεί μόνο λίγες μέρες κι οδη­γεί σε θά­να­το από υπο­γλυ­και­μία που ο ορ­γα­νι­σμός αδυ­να­τεί νʼ αντι­σταθ­μί­σει.

Η με­λέ­τη αυτού του συγ­γράμ­μα­τος απο­τε­λεί μια σκλη­ρή και συγ­χρό­νως πο­λύ­τι­μη εμπει­ρία. Όπως γρά­φουν και οι συγ­γρα­φείς του: «Προ­σπα­θή­σα­με να εί­μα­στε συ­νε­πείς σε μια αυ­στη­ρή επι­στη­μο­νι­κή μέ­θο­δο των προ­βλη­μά­των που μας απα­σχό­λη­σαν. Θε­ω­ρού­με λυ­τρω­τι­κή κάθε ανά­λο­γη προ­σπά­θεια. Είναι η συ­νέ­χι­ση της προ­σπά­θειας για ψυ­χι­κή ανα­συ­γκρό­τη­ση. Είναι ό,τι θα μας κάνει να φτά­σου­με στο ανα­γκαίο ηθικό ύψος, για να πε­τύ­χου­με την ψυ­χι­κή και ηθική  κά­θαρ­ση». Από την άλλη μεριά, ανα­δύ­ε­ται η επι­θυ­μία με­λέ­της της  ψυ­χο­πα­θο­λο­γί­ας του κα­τα­κτη­τή, του βα­σα­νι­στή, του εκτε­λε­στή αλλά και των σύγ­χρο­νων συ­νε­χι­στών και νο­σταλ­γών του.»

Αλλά τα πιο συγκλονιστικά τα παραθέτω παρακάτω,

«απογοήτευση δεν ήξερα τι θα γίνει πότε θα τελειώσει αυτή η κατάσταση», «φοβάμαι την προσφυγιά περισσότερο από τον θάνατο» , «αγωνία για τον υποσιτισμό μας και την τυχόν πείνα» , φυσικά δεν θα αναφέρω για τις εκτελέσεις και τις κρεμάλες.

Σημαντικό να κατανοήσουμε την δημιουργημένη ψυχολογία των επιζώντων του τότε δράματος αλλά τα κλάματα και οι κατάρες δεν έχουν θέση πλέον , αλλά η δράση και η κινητοποίηση. Και πάνω από όλα οργάνωση, οργάνωση, οργάνωση.

GERMA

http://mantzaris.eu/