ΑΡΧΑΙΑ ΙΘΩΜΗ

Ενενήντα χρόνια συμπληρώθηκαν από τη Μικρασιατική καταστροφή και το βίαιο ξεριζωμό ενός μεγάλου τμήματος του ελληνισμού απο τις πατρογονικές του εστίες. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ταξίδεψα στην αλύτρωτη Ελλάδα, γιατί η λέξη Τουρκία δε μου βγαίνει με τίποτε. Ήταν όμως η πρώτη που πήγα στη Σμύρνη.

του Στρατή Μαζίδη

Στο όμορφο Τσεσμέ τίποτε δε θυμίζει εκείνες τις στιγμές. Το πλοιάριο δένει στο λιμάνι. Το πόδι σου κάνει το πρώτο βήμα να πατήσει τη στεριά. Στιγμιαία παγώνει. Μετά όμως πατά με σιγουριά στο έδαφος. Δεν είναι ξένη γη αυτή. Λίγη ώρα αργότερα βρέθηκα στη Σμύρνη. Η παλιά προκυμαία δεν υπάρχει πια καθώς από χρόνια έχει μπαζωθεί η παραλία για να δημιουργηθεί μεγάλη παραλιακή λεωφόρος.

Υπάρχουν όμως ακόμη πολλά ελληνικά σπίτια… Σε κάποια στιγμή βλέπω παιδάκια να παίζουν και να τρέχουν στα στενά. Ο νους μου φεύγει. Βλέπω τον παππού μου και τα αδέρφια του να τρέχουν και να φωνάζουν. Ο παπάς κατεβαίνει το δρόμο βιαστικά. Οι καλοντυμένοι έμποροι τρέχουν να προλάβουν τις δουλειές τους. Ο γαλάζιος ουρανός αλλάζει απότομα! Μα τι συμβαίνει; Και ξαφνικά, καπνοί και εκρήξεις. Τι γίνεται εδώ;

– Ε! Ε!

Με σκουντάει ένας τύπος και συνέρχομαι.

– Ne? τον ρωτάω.

– Kemer? Belt?

– Para yiok.

O ενοχλητικός μικροπωλητής απομακρύνθηκε μουρμουρίζοντας. Αχχχ παππού πάτησα ξανά στη Σμύρνη. Ξέρω ότι όσο ζούσες έλεγες να μη δίνουμε λεφτά στους Τούρκους. Όμως παππού κι εσείς προπαππούδες και γιαγιάδες, γύρισα, επέστρεψα. Ήρθα εδώ. Ίσως για λίγο. Το ξέρω θα θέλατε να ήταν μόνιμα. Κι εγώ θα ήθελα. Ξέρω όμως ότι χαίρεστε για αυτό. Τα κόκκαλά των πιο πολλών από εσάς βρίσκονται κάπου εδώ. Και ποιος ξέρει; Ο Θεός είναι μεγάλος.

Τι περίεργο, αναρωτήθηκα. Είμαι για πρώτη φορά στη Σμύρνη αλλά δεν αισθάνομαι ξένος. Νομίζω πως είμαι στον τόπο μου. Περιδιαβαίνω διάφορα σημεία και δε χρειάζεται καν να τα θυμηθώ. Περπατώ και μου δίνεται η εικόνα πως δεν είμαι μόνος μου. Δίπλα μου περπατά ο παππούς μου όπως όταν ήμουν μικρός. Θα με σεργιανίσει στα σοκάκια και μετά θα πάμε στο σπίτι.

Το όνειρο τελειώνει παρατηρώντας τα τουρκικά πολεμικά που ήταν αραγμένα στο ναύσταθμο.

Άραγε θα μπορούσαμε να ήμασταν ακόμη απέναντι; Θα μπορούσαν τα πράγματα να είχαν άλλη τροπή; Πολλοί λένε όχι συνοδεύοντάς το με ένα κακώς πήγαμε στη Μικρά Ασία σε πρώτη φάση.

Γιατί όμως να μην πάμε; Έλληνες δε ζούσαν κι εκεί τότε (αλλά και τώρα αρκετοί που δε φαίνονται…); Δεν είναι Ελλάδα απέναντι; Η Ιωνία, ο Πόντος, η Καππαδοκία.  Και όλα αυτά τα μέρη δεν τα κράτησε για αιώνες η αυτοκρατορία; Άλλωστε η Μεγάλη Ιδέα αποσκοπούσε στην απελευθέρωση όλων των αλύτρωτων περιοχών και όχι μόνο ενός μικρού τμήματος.

Τι έφταιξε; Έφταιξαν πολλά. Και πάνω από όλα το μεταξύ μας μίσος. Ο διχασμός. Την κρίσιμη στιγμή, την πιο μεγάλη ώρα, στο παρά πέντε της ολοκλήρωσης της Μεγάλης Ιδέας στα ούτε 100 έτη από το 1821, εμείς δεν ήμασταν ενωμέμοι. Έτσι δε σφαχτήκαμε και μεταξύ μας λίγα χρόνια αργότερα όταν έχοντας συνεισφέρει τα μέγιστα για να ηττηθεί ο φασισμός, εμείς απουσιάζαμε από τη μοιρασιά του κόσμου;

Ναι φταίνε κι οι εκλογές. Ο Βενιζέλος ξεκίνησε μια προσπάθεια. Έπρεπε να την ολοκληρώσει και μετά να κάνει εκλογές. Κι ο λαός; Κι αυτός φταίει γιατί ξέχασε πως δεν αποτέλεσε εξαίρεση κι οτι με αίμα και πόλεμο είχε ελευθερωθεί. Και τελικά τι έκανε; Πέταξε το Βενιζέλο κι έφερε τους ειρηνιστές που τελικά αποφάσισαν προέλαση στην Κόκκινη Μηλιά ξεπερνώντας το Βενιζέλο που απλά επέκτεινε τη ζώνη κατοχής της Σμύρνης έως τις γραμμές του τρένου ανάμεσα στα Φιλαδέλφεια και την Προύσα.

Ξέραμε ότι η παρουσία μας εκεί θα είχε δυσκολίες. Δεν κάναμε τίποτε όμως για αυτές. Εκστρατεύσαμε στην Ουκρανία το 1919 σε ένα άχρηστο πόλεμο για να φανούμε καλά παιδιά στους συμμάχους αλλά φέρνοντας τους σοβιετικούς στο πλευρό των τούρκων ενώ στο διπλωματικό πεδίο η νέα κυβέρνηση επανέφερε το γερμανόφιλο Κωνσταντίνο κι άφησε την Ιταλία και τη Γαλλία έκθετες στις προτάσεις του Κεμάλ που αποχωρώντας του άφησαν τα πάντα.

Κι έπειτα ήρθε η προέλαση. Οι στρατιωτικοί την κρίνουν αναγκαία γιατί χρειάζεσαι στρατηγικό βάθος. Διαφορετικά ο εχθρός το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να ακολουθήσει το ρητό του Σου Τζου που λέει όταν ο εχθρός μου επιτίθεται υποχωρώ, όταν ξεκουράζεται τον ενοχλώ, όταν κουράζεται τον σφυροκοπώ κι όταν υποχωρεί τον καταδιώκω.

Αλλά τελικά παρά την προέλαση δε γλυτώσαμε τη θάλασσα. Σε αυτό όμως δε φταίει ο Σου Τζου αλλά εμείς που αποδυναμώσαμε τρομακτικά την ελληνική δύναμη ώστε ένα τμήμα να πάει στη Θράκη -που ούτε αυτή κρατήσαμε στο σύνολό της- και που ενώ φτάσαμε στο Σαγγάρειο δεν ολοκληρώσαμε την προσπάθεια.

Χωρίς σχεδιασμό, χωρίς τακτική, μόνο με κομματικό μυαλό που την επομένη των εκλογών επέβαλε το ξερίζωμα ενός μεγάλου αριθμού αξιωματικών που ήταν εμπειροπόλεμοι και σε καίρια πόστα αλλά είχαν το ατύχημα να είναι βενιζελικοί.

Φταίνε όμως κι οι μικρασιάτες. Ναι φταίνε. Τους τραβούσαν με το ζόρι στα τάγματα εργασίας, τους εξόριζαν, τους έκαναν τα μύρια όσα και όταν η πατρίδα ήρθε να τους ελευθερώσει, τι έκαναν; Μόλις 2.000 εθελοντές πήγαν να ενισχύσουν τον ελληνικό στρατό. Εκατομμύρια Ελληνες και βρέθηκαν μόνο 2.000 αντί για 200.000 εθελοντές και εκατοντάδες πλούσιους που θα μπορούσαν να είχαν ενισχύσει οικονομικά το εκστρατευτικό σώμα ώστε να έχει ότι χρειάζεται και όταν το χρειάζεται. Ακόμη κι όταν το καλοκαίρι του 1921 τραβηχθήκαμε στη γραμμή Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καρά Χισάρ και τα πρώτα γκρίζα νέα άρχιζαν να ακούγονται, πάλι δεν έκαναν τίποτε. Προτίμησαν να πιστεύουν πως δεν υπάρχει κίνδυνος. Κι όμως υπήρχε χρόνος και χρήμα και άνθρωποι.

Και βέβαια υπήρχε κι ο ποντιακός ελληνισμός. Τα αδέρφια μας στον Πόντο που με το ηρωικό αντάρτικο, παλληκάρια όπως ο Κοτσάναστας κρατούσαν ζώνες δεκάδων χιλιομέτρων απάτητες και ταπείνωσαν ανθρώπους του Κεμάλ όπως ο Λιβά πασάς. Αντί να τους βοηθήσουμε και να χτυπήσουμε τον Κεμάλ σε δύο μέτωπα τους αφήσαμε στην τύχη τους.

Και πολλά άλλα ειπώθηκαν και γράφτηκαν που πληγώνουν. Όπως το τηλεφράφημα του πρίγκηπα Ανδρέα με το μίσος του για τους Μικρασιάτες επειδή αγαπούσαν το Βενιζέλο ή η φήμη πως οι αποθήκες εφοδίων της Σμύρνης ήταν γεμάτες ή ότι σταδιακά σκόπιμα εγκαταλήφθηκε το μέτωπο.

Τη λύση όμως τη βρήκαμε. Φταίνε οι “σύμμαχοι”. Και μέσα σε αυτή τη δικαιολογία κρύψαμε καλά καλά όλες οι πλευρές τις ευθύνες μας. Η ουσία είναι πως ο Κεμάλ στέκεται αγέρωχος πάνω στο μαρμάρινο άλογό του δείχνοντας προς την πλευρά μας…

Τελικά μπορούσα να είχα μεγαλώσει εδώ, σκέφτηκα δίνοντας μια κλωτσιά σε ένα πετραδάκι που βρέθηκε μπροστά μου.

Μπορούσαμε να πάρει η ευχή, μπορούσαμε! Ας κλείσουμε τα μάτια. Ας φανταστούμε κι αυτή την Ελλάδα που μετά θα μεγάλωνε κι άλλο νομοτελειακά. Ας δούμε τη Σμύρνη ως το μεγαλύτερο κέντρο στην περιοχή. Ας ακούσουμε τις καμπάνες της αγίας Φωτεινής. Ας δούμε έναν ποδοσφαιρικό αγώνα ανάμεσα στον Απόλλωνα Σμύρνης (μετέπειτα Αθηνών) και τον Πανιώνιο.

Όπως και να χει, ο όρος “χαμένες” πατρίδες δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός. Τίποτε δεν είναι χαμένο αν εσύ δεν το εγκαταλείψεις πρώτος…

http://freepen.gr/